3 Werelden Model Social Work

Het sociaal werk staat voor complexe uitdagingen, waarbij professionals constant navigeren tussen individuele behoeften, maatschappelijke verwachtingen en beleidskaders. Veel hulpverleners herkennen vast een gevoel van frustratie: je probeert een cliënt te helpen, maar botst telkens weer op systemische barrières. Laten we eens kijken naar een model dat kan helpen om die complexiteit te begrijpen en te adresseren: het Drie Werelden Model.

Wat is het Drie Werelden Model?

Het Drie Werelden Model, ontwikkeld door de Nederlandse hoogleraar Jan Willem van de Maat, is een conceptueel kader dat ons helpt om naar sociaal werk te kijken vanuit drie verschillende perspectieven, of 'werelden':

• De Leefwereld: Dit is de wereld van de cliënt, hun persoonlijke ervaringen, relaties, waarden en normen. Het draait om hun subjectieve beleving van de werkelijkheid.
• De Professionele Wereld: Dit is de wereld van de sociaal werker, hun kennis, vaardigheden, professionele ethiek en organisatorische context.
• De Systeemwereld: Dit is de wereld van wet- en regelgeving, beleid, instituties en de bredere maatschappelijke structuren.

Het model stelt dat effectief sociaal werk vereist dat we ons bewust zijn van alle drie deze werelden en hoe ze elkaar beïnvloeden. Het is niet genoeg om alleen de cliënt te begrijpen (leefwereld), of alleen de regels en procedures te volgen (systeemwereld). We moeten de interactie tussen deze werelden begrijpen en bruggen bouwen waar nodig.

De Leefwereld: Het Verhaal van de Cliënt

De leefwereld is de meest cruciale van de drie werelden. Zonder een diepgaand begrip van de leefwereld van de cliënt, is effectieve hulpverlening onmogelijk. Dit betekent verder kijken dan de problemen die op het eerste gezicht zichtbaar zijn. Het betekent luisteren, empathie tonen en de cliënt echt proberen te begrijpen als een uniek individu met hun eigen verhaal, achtergrond en perspectief.

Stel je voor: een moeder met jonge kinderen die haar baan verliest. Vanuit de systeemwereld gezien is dit een kwestie van werkloosheid en wellicht recht op een uitkering. Maar vanuit haar leefwereld kan dit een overweldigende crisis zijn: angst voor de toekomst, schaamte, stress binnen het gezin, en het gevoel van controleverlies. Door dieper te graven, ontdek je misschien dat ze geen steun heeft van haar familie, dat ze psychische problemen ervaart, of dat ze slachtoffer is van huiselijk geweld. Dit alles beïnvloedt haar vermogen om met de situatie om te gaan.

De Professionele Wereld: Onze Rol als Hulpverleners

De professionele wereld is de wereld van de sociaal werker. Hierin vallen onze kennis, vaardigheden, ethische codes en de regels en procedures van onze organisatie. Het is belangrijk om te beseffen dat ook wij vooroordelen en blinde vlekken kunnen hebben. We moeten ons bewust zijn van onze eigen waarden en normen, en hoe deze onze interactie met de cliënt kunnen beïnvloeden.

Binnen de professionele wereld is reflectie essentieel. Regelmatig stilstaan bij onze eigen handelen, onze motivaties en de impact van onze interventies op de cliënt, helpt ons om onze professionele vaardigheden te verbeteren en om te voorkomen dat we vast komen te zitten in routine of tunnelvisie.

De Systeemwereld: Beleid en Instituties

De systeemwereld omvat alle wetten, regels, beleid en instituties die van invloed zijn op het leven van de cliënt. Dit kan gaan om sociale zekerheid, gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting, en meer. De systeemwereld is vaak complex en bureaucratisch, en kan een bron van frustratie zijn voor zowel de cliënt als de sociaal werker.

Het is belangrijk om te begrijpen dat de systeemwereld niet neutraal is. Beleid en regels zijn vaak gebaseerd op bepaalde waarden en ideologieën, en kunnen onbedoelde gevolgen hebben voor bepaalde groepen in de samenleving. Als sociaal werkers hebben we een verantwoordelijkheid om de impact van de systeemwereld op onze cliënten te signaleren en te agenderen.

De Interactie tussen de Werelden

De kern van het Drie Werelden Model is het besef dat deze drie werelden voortdurend met elkaar in interactie zijn. Conflicten ontstaan vaak wanneer de belangen, waarden en normen van de verschillende werelden botsen. Bijvoorbeeld:

• De Cliënt wil iets dat niet mag volgens de regels: Een cliënt heeft recht op een bepaalde voorziening, maar voldoet niet aan de formele criteria.
• De Sociaal Werker voelt zich beperkt door het beleid: Een sociaal werker ziet dat een cliënt een bepaalde hulp nodig heeft, maar de organisatie heeft daar geen budget voor.
• De Systeemwereld is niet afgestemd op de Leefwereld: Beleid is gebaseerd op een bepaalde visie op de werkelijkheid, die niet overeenkomt met de ervaringen van de cliënt.

Het is onze taak als sociaal werkers om deze conflicten te herkennen en te proberen te overbruggen. Dit vereist een combinatie van empathie, creativiteit, onderhandelingsvaardigheden en een kritische blik op de systeemwereld.

Counterpoints en Kritiek

Het Drie Werelden Model is niet zonder kritiek. Sommige critici stellen dat het model te simplistisch is en de complexiteit van het sociaal werk onvoldoende weergeeft. Anderen vinden dat het model te veel nadruk legt op de individuele verantwoordelijkheid van de sociaal werker, en te weinig aandacht besteedt aan de structurele oorzaken van sociale problemen.

Deze kritiek is waardevol en verdient serieuze aandacht. Het is belangrijk om te beseffen dat het Drie Werelden Model geen allesomvattende theorie is, maar eerder een hulpmiddel om onze praktijk te analyseren en te verbeteren. Het model moet altijd worden gebruikt in combinatie met andere theorieën en methoden, en met een kritische blik op de context waarin we werken.

Oplossingsgericht Werken met het Drie Werelden Model

Hoe kunnen we het Drie Werelden Model concreet toepassen in onze dagelijkse praktijk?

• Luister actief naar het verhaal van de cliënt: Neem de tijd om de leefwereld van de cliënt te begrijpen. Stel open vragen, toon empathie en oordeel niet.
• Analyseer de impact van de systeemwereld: Onderzoek welke wetten, regels en beleidsmaatregelen van invloed zijn op de situatie van de cliënt.
• Zoek naar creatieve oplossingen: Denk buiten de kaders van de bestaande procedures. Probeer bruggen te bouwen tussen de leefwereld, de professionele wereld en de systeemwereld.
• Wees een pleitbezorger voor de cliënt: Kom op voor de rechten van de cliënt en signaleer knelpunten in de systeemwereld.
• Reflecteer op je eigen handelen: Sta regelmatig stil bij je eigen waarden en normen, en hoe deze je interactie met de cliënt beïnvloeden.

Een concreet voorbeeld: een vluchteling die moeite heeft om een verblijfsvergunning te krijgen. Vanuit de leefwereld zien we een persoon met traumatische ervaringen, die op zoek is naar een veilige plek om een nieuw leven op te bouwen. De professionele wereld biedt juridische bijstand en psychosociale ondersteuning. De systeemwereld bepaalt echter de regels en procedures voor het verlenen van een verblijfsvergunning. Door de interactie tussen deze werelden te begrijpen, kunnen we de vluchteling beter ondersteunen en proberen om de systeemwereld te beïnvloeden om zijn situatie te verbeteren.

Het Drie Werelden Model is dus geen statisch schema, maar een dynamische lens waarmee we de complexiteit van het sociaal werk kunnen bekijken en aanpakken. Het helpt ons om verder te kijken dan de symptomen en de oorzaken van problemen te begrijpen, om zo tot meer effectieve en duurzame oplossingen te komen.

Het model biedt een raamwerk voor ethische reflectie. Het dwingt ons na te denken over de morele dimensies van onze praktijk en over de vraag hoe we recht kunnen doen aan de verschillende belangen die op het spel staan.

Kortom, het Drie Werelden Model kan een waardevol hulpmiddel zijn voor sociaal werkers die streven naar een meer rechtvaardige en inclusieve samenleving.

Welke concrete stappen kun jij zetten om het Drie Werelden Model toe te passen in je eigen werk?