Anarchy Is What States Make Of It

De internationale betrekkingen worden vaak beschreven als een anarchistisch systeem. Dit betekent niet per se chaos of wetteloosheid, maar eerder de afwezigheid van een centrale, wereldwijde autoriteit die boven de natiestaten staat. Alexander Wendt's invloedrijke artikel "Anarchy Is What States Make Of It: The Social Construction of Power Politics" daagt de traditionele realistische opvatting van anarchie uit. Wendt betoogt dat anarchie op zichzelf geen inherente neiging tot conflict of samenwerking creëert. In plaats daarvan is het de manier waarop staten elkaar waarnemen en interageren die de aard van hun relaties vormt.

De Sociale Constructie van Anarchie

De Rol van Ideeën en Identiteiten

Wendt's centrale argument is dat internationale politiek niet uitsluitend wordt bepaald door materiële factoren zoals militaire macht of economische capaciteit. Ideeën, normen en identiteiten spelen een cruciale rol. Staten construeren hun belangen en relaties door sociale interactie. Dit betekent dat de betekenis van anarchie niet vaststaat, maar voortdurend wordt onderhandeld en hervormd.

Neem bijvoorbeeld de relatie tussen de Verenigde Staten en Canada. Beide landen zijn soeverein en leven in een anarchistisch systeem. Toch is hun relatie historisch gezien vreedzaam en coöperatief. Dit komt omdat ze gemeenschappelijke waarden, democratische politieke systemen en een diepgaand vertrouwen in elkaar hebben ontwikkeld. De anarchie tussen hen is dus niet een van constante dreiging, maar eerder een van gedeelde verantwoordelijkheid en wederzijdse afhankelijkheid.

Drie Culturen van Anarchie

Wendt identificeert drie verschillende "culturen van anarchie" die kunnen ontstaan, afhankelijk van de manier waarop staten hun identiteit en belangen construeren:

• Hobbesiaanse cultuur: In een Hobbesiaanse cultuur beschouwen staten elkaar als vijanden. Vertrouwen is schaars en zelfhulp is de belangrijkste norm. De internationale politiek wordt gekenmerkt door constante dreiging, oorlog en een "oorlog van allen tegen allen".
• Lockeaans cultuur: In een Lockeaanse cultuur beschouwen staten elkaar als rivalen. Ze erkennen de soevereiniteit en het recht op zelfbeschikking van elkaar, maar er is nog steeds een aanzienlijk gebrek aan vertrouwen. Oorlog is mogelijk, maar er zijn normen die het geweld beperken, zoals het respecteren van verdragen en het vermijden van onnodige wreedheid.
• Kantiaanse cultuur: In een Kantiaanse cultuur beschouwen staten elkaar als vrienden. Vertrouwen is hoog en er is een sterke bereidheid tot samenwerking. Staten zijn bereid hun eigen belangen op te offeren om de collectieve veiligheid en welvaart te bevorderen.

Het is belangrijk te benadrukken dat deze culturen niet statisch zijn. Staten kunnen door sociale interactie en normatieve verandering van de ene cultuur naar de andere evolueren. De Europese integratie na de Tweede Wereldoorlog is een voorbeeld van hoe staten door middel van samenwerking en het opbouwen van vertrouwen van een Hobbesiaanse of Lockeaanse relatie naar een meer Kantiaanse relatie kunnen evolueren.

Realisme Uitgedaagd

Wendt's constructivisme vormt een directe uitdaging voor het realisme, een dominante school in de internationale betrekkingen. Realisten beweren dat anarchie inherent leidt tot zelfhulp, machtspolitiek en conflict. Ze geloven dat staten rationele actoren zijn die primair worden gedreven door hun eigen veiligheid en overleving.

Wendt argumenteert dat realistische gedragingen niet onvermijdelijk zijn, maar eerder het resultaat van een bepaalde manier van denken en handelen. Als staten hun belangen en identiteiten anders construeren, kunnen ze een meer coöperatieve en vreedzame internationale orde creëren. Het cruciale punt is dat anarchie op zichzelf geen specifieke gedragscode voorschrijft. Het is de manier waarop staten de anarchie interpreteren en erop reageren die hun gedrag bepaalt.

Voorbeelden en Toepassingen

Er zijn tal van voorbeelden die Wendt's argumenten ondersteunen:

• NAVO: De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is een voorbeeld van hoe staten hun veiligheid kunnen verbeteren door middel van collectieve veiligheid. Door samen te werken en elkaar te verdedigen, hebben NAVO-leden de dreiging van oorlog in Europa verminderd. Dit is een Kantiaanse benadering van anarchie, waarbij staten hun soevereiniteit gedeeltelijk opgeven om de collectieve veiligheid te waarborgen.
• De Europese Unie: De Europese Unie (EU) is een nog verdergaand voorbeeld van samenwerking. Door economische integratie, politieke dialoog en de ontwikkeling van gemeenschappelijke normen en waarden hebben de EU-leden een gemeenschap van gedeelde belangen gecreëerd. Hoewel conflicten nog steeds kunnen voorkomen, is de kans op oorlog tussen EU-leden aanzienlijk afgenomen.
• Nucleaire non-proliferatie: De inspanningen om de verspreiding van kernwapens te voorkomen, zijn een voorbeeld van hoe staten kunnen samenwerken om een gemeenschappelijk veiligheidsprobleem aan te pakken. Het non-proliferatieverdrag (NPV) is een belangrijk instrument dat staten verplicht om geen kernwapens te ontwikkelen of te verwerven, en om hun nucleaire technologie vreedzaam te gebruiken.

Deze voorbeelden laten zien dat staten niet gedwongen zijn om de realistische logica van machtspolitiek te volgen. Ze kunnen kiezen voor andere benaderingen, gebaseerd op samenwerking, vertrouwen en wederzijdse afhankelijkheid.

Kritiek op Wendt

Hoewel Wendt's werk zeer invloedrijk is, is het ook bekritiseerd. Sommige critici beweren dat hij de rol van materiële macht en geopolitieke realiteiten onderschat. Ze stellen dat staten, ondanks hun sociale constructies, uiteindelijk nog steeds worden gedreven door hun eigen veiligheid en belangen.

Anderen bekritiseren Wendt's optimistische kijk op de mogelijkheden van samenwerking. Ze wijzen erop dat staten vaak vasthouden aan hun eigen belangen, zelfs als dit ten koste gaat van de collectieve welvaart. De huidige geopolitieke spanningen, zoals de spanningen tussen de Verenigde Staten en China, laten zien dat de Hobbesiaanse en Lockeaansche culturen van anarchie nog steeds relevant zijn.

Conclusie

"Anarchy Is What States Make Of It" is een baanbrekend werk dat ons begrip van internationale politiek heeft veranderd. Wendt heeft aangetoond dat anarchie geen statische en onveranderlijke conditie is, maar een sociale constructie. De manier waarop staten elkaar waarnemen en interageren, bepaalt de aard van hun relaties. Hoewel de realistische logica van machtspolitiek nog steeds een belangrijke rol speelt, is het niet de enige mogelijke realiteit.

Wendt's werk biedt een optimistische visie op de mogelijkheden van verandering. Door de constructie van positieve identiteiten, de ontwikkeling van vertrouwen en de bevordering van samenwerking kunnen staten een meer vreedzame en coöperatieve internationale orde creëren. Dit vereist echter bewuste inspanningen om normen, waarden en praktijken te veranderen. Het is een proces dat tijd, geduld en politieke wil vergt.

De huidige wereldwijde uitdagingen, zoals klimaatverandering, pandemieën en de verspreiding van kernwapens, vereisen collectieve actie. Wendt's constructivisme biedt een waardevol kader voor het begrijpen van de mogelijkheden en uitdagingen van internationale samenwerking. Laten we werken aan het construeren van een Kantiaanse cultuur van anarchie, waarin staten elkaar als vrienden beschouwen en samenwerken om de gemeenschappelijke problemen van de mensheid aan te pakken. Dit is geen naïef idealisme, maar een realistische noodzaak in een steeds meer onderling verbonden wereld.