Recensie De Aanslag Harry Mulisch

We kennen het allemaal wel: dat ene boek dat je op de middelbare school moest lezen, dat een beetje bleef hangen. Voor velen is De Aanslag van Harry Mulisch zo'n boek. Een boek dat niet alleen een verhaal vertelt, maar ook vragen oproept. Vragen over schuld, onschuld, toeval en de grote geschiedenis die ieders leven beïnvloedt. Maar is dat ook daadwerkelijk zo? Is het echt een meesterwerk, of wordt het vooral geprezen omdat het op de leeslijst staat?

Een verhaal dat beklijft

De Aanslag vertelt het verhaal van Anton Steenwijk, wiens leven op 12-jarige leeftijd voorgoed verandert als zijn huis wordt verwoest en zijn ouders omkomen, nadat een verzetsstrijder voor hun deur wordt doodgeschoten. Anton overleeft, maar draagt de rest van zijn leven de littekens van die ene nacht met zich mee. Het boek volgt Anton door verschillende periodes van zijn leven, waarin hij steeds opnieuw wordt geconfronteerd met de gebeurtenissen van die avond en probeert te begrijpen wat er nu eigenlijk is gebeurd.

Waarom grijpt dit verhaal zoveel mensen aan?

• De herkenbaarheid van de onschuld. Anton is een kind en volstrekt onschuldig. De willekeur van het lot treft hem hard.
• De universele thema's. Schuld, boete, vergeving, de zoektocht naar de waarheid... het zijn allemaal thema's die ressoneren met de menselijke ervaring.
• De meeslepende schrijfstijl van Mulisch. Hij weet een complexe geschiedenis te verweven met een persoonlijk drama.

De schrijfstijl van Mulisch: Een zegen en een vloek

Mulisch staat bekend om zijn erudiete, soms ietwat pretentieuze schrijfstijl. Enerzijds geeft dit De Aanslag een zekere diepgang en complexiteit. De vele symbolen en verwijzingen nodigen uit tot interpretatie en analyse. Anderzijds kan de stijl ook afschrikken. Sommige lezers vinden het gekunsteld en ontoegankelijk.

Een voorbeeld hiervan is de symboliek van het spel dammen, dat meermaals in het boek voorkomt. Het kan gezien worden als een metafoor voor de strategische keuzes die mensen in oorlogstijd moeten maken, en de consequenties daarvan. Maar voor een lezer die niet bekend is met de betekenis van de damspel-terminologie, kan dit verloren gaan.

Critici en alternatieve perspectieven

Niet iedereen is even enthousiast over De Aanslag. Er zijn critici die het boek beschouwen als overgewaardeerd, en de symboliek als te opzichtig en geforceerd. Sommigen vinden dat de personages vlak blijven, en dat Anton Steenwijk te passief is in zijn zoektocht naar de waarheid. Ook wordt wel eens gesteld dat Mulisch' fascinatie voor getallen en mythes de plot soms in de weg staat.

Een tegenargument hierop is dat Anton's passiviteit juist een sleutelelement is van het verhaal. Hij is immers een slachtoffer van de geschiedenis, en zijn leven wordt bepaald door gebeurtenissen waar hij geen controle over heeft. Zijn zoektocht is niet zozeer actief, maar eerder een proces van reflectie en herinnering.

Impact en relevantie

Ondanks de kritiek blijft De Aanslag een belangrijk en relevant boek. Het dwingt ons na te denken over de impact van oorlog op individuele levens, en over de complexiteit van schuld en onschuld. Het laat zien hoe de grote geschiedenis kan doorwerken in de levens van gewone mensen, en hoe moeilijk het kan zijn om de waarheid te achterhalen.

De aanslag heeft nog steeds een real-world impact, dit is door:

• Het stimuleren van discussies over de Tweede Wereldoorlog en de Nederlandse rol daarin.
• Het aanzetten tot reflectie over de verantwoordelijkheid van individuen in tijden van conflict.
• Het vergroten van het begrip voor de complexiteit van historische gebeurtenissen.

Een oplossing-gerichte benadering

In plaats van alleen de problemen te benoemen, biedt De Aanslag ook een aanzet tot oplossingen. Het laat zien dat het belangrijk is om de dialoog aan te gaan, om naar elkaar te luisteren, en om te proberen de waarheid te achterhalen, hoe moeilijk dat ook is. Het moedigt aan tot empathie en begrip, en tot een kritische reflectie op de geschiedenis.

Een mogelijke oplossing is het omarmen van de complexiteit van de geschiedenis, in plaats van te zoeken naar simpele antwoorden. Het is belangrijk om de verschillende perspectieven te erkennen, en om te begrijpen dat er vaak geen zwart-wit antwoorden zijn. Dit vereist een open en tolerante houding, en de bereidheid om van elkaar te leren.

De lessen van 'De Aanslag'

Wat kunnen we nu leren van De Aanslag? Het boek biedt geen kant-en-klare antwoorden, maar het stelt wel belangrijke vragen. Vragen over de verantwoordelijkheid van individuen, over de impact van de geschiedenis, en over de zoektocht naar de waarheid. Het leert ons dat het belangrijk is om kritisch na te denken, om te luisteren naar verschillende perspectieven, en om open te staan voor de complexiteit van het leven.

Belangrijkste Lessen:

• De impact van oorlog op individuele levens: Oorlog vernietigt niet alleen fysieke structuren, maar ook levens en families.
• De complexiteit van schuld en onschuld: In oorlogstijd vervagen de grenzen tussen goed en kwaad, en is het moeilijk om te bepalen wie schuldig is en wie onschuldig.
• De zoektocht naar de waarheid: De waarheid is vaak complex en moeilijk te achterhalen, en vereist een kritische en open houding.
• Het belang van empathie en begrip: Om de complexiteit van de geschiedenis te begrijpen, is het belangrijk om naar verschillende perspectieven te luisteren en empathie te tonen voor de slachtoffers van de oorlog.

Conclusie: Een blijvend gesprek

De Aanslag is geen makkelijk boek. Het vereist aandacht, inspanning en een open geest. Maar het is ook een boek dat je aan het denken zet, dat je raakt, en dat je niet snel vergeet. Het is een boek dat je wellicht opnieuw zult lezen, en dat bij elke lezing weer nieuwe inzichten biedt. Of je het nu een meesterwerk vindt of niet, De Aanslag blijft een belangrijk onderdeel van de Nederlandse literatuur, en een bron van discussie en reflectie.

Heeft De Aanslag jouw kijk op de Tweede Wereldoorlog veranderd, en hoe dan?