Recensie De Avond Is Ongemak

De Avond Is Ongemak, de debuutroman van Marieke Lucas Rijneveld, is een boek dat je niet snel vergeet. Het won de Booker International Prize in 2020, en terecht. Maar wat maakt dit boek zo indrukwekkend? Deze recensie probeert een antwoord te geven, zonder het complexe en soms overweldigende karakter van het werk te simplificeren.

Een Inkijkje in Rouw en Trauma

De roman vertelt het verhaal van Jas, een tienjarig meisje dat opgroeit op een streng gereformeerde boerderij. De dood van haar broer Matthies, tijdens het schaatsen op het ijs, is de centrale gebeurtenis die het hele gezin in een diepe rouw dompelt. Rijneveld weet de verstikkende sfeer op de boerderij en de complexiteit van de rouwverwerking op indringende wijze te beschrijven.

De Perspectief van Jas

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Jas. Dit is cruciaal. We zien de wereld door de ogen van een kind, een kind dat probeert te begrijpen wat er is gebeurd en de betekenis van de dood te vatten. Haar fantasie, haar angsten, en haar soms bizarre gedachten vormen de kern van het boek. Rijneveld schuwt geen moeilijke onderwerpen, zoals de seksualiteit van een opgroeiend kind en de soms gewelddadige fantasieën die daarbij horen.

Voorbeeld: Jas knipt bijvoorbeeld haar haar af als een daad van zelfkastijding en als een poging om de controle te behouden in een wereld die ze niet begrijpt. Deze acties, hoe vreemd ze ook lijken, zijn een uiting van haar innerlijke strijd.

Religie als Verstikkende Kracht

De religie speelt een belangrijke rol in De Avond Is Ongemak. Het gereformeerde geloof is een constante aanwezigheid, die zowel troost als beklemming biedt. De ouders van Jas proberen hun verdriet te verwerken door zich nog meer op het geloof te richten, maar dit leidt juist tot een grotere afstand tussen hen en hun kinderen.

De Dubbelzinnigheid van het Geloof

Rijneveld toont de dubbelzinnigheid van het geloof. Aan de ene kant is er de steun en de gemeenschap die het biedt, aan de andere kant is er de strikte interpretatie van de Bijbel die leidt tot schuldgevoelens en angst. De kinderen worstelen met de dogma's en de strenge regels, en zoeken hun eigen weg om betekenis te geven aan hun leven.

Voorbeeld: De preken van de dominee, die bol staan van dreigende taal over zonde en straf, versterken de angstgevoelens van Jas en haar broers en zussen. Het geloof wordt zo een bron van pijn in plaats van troost.

Symboliek en Metaforen

De Avond Is Ongemak is rijk aan symboliek en metaforen. Rijneveld gebruikt beelden en vergelijkingen om de innerlijke wereld van Jas te verbeelden. De dieren op de boerderij, het ijs, de kleren die Jas draagt, alles heeft een betekenis.

De Betekenis van het IJs

Het ijs is een terugkerend motief in de roman. Het staat symbool voor de dood, de koude en de verstilling. Het ijs is ook gevaarlijk en onvoorspelbaar, net als het leven zelf. De dood van Matthies op het ijs is een traumatische gebeurtenis die de rest van het gezin voor altijd tekent.

Voorbeeld: De beschrijvingen van het ijs zijn vaak gedetailleerd en poëtisch. Rijneveld weet de lezer te laten voelen hoe koud en glibberig het ijs is, en hoe dichtbij de dood kan zijn.

Dieren als Spiegel

De dieren op de boerderij dienen vaak als een spiegel voor de menselijke emoties. Jas identificeert zich met de dieren en ziet in hun gedrag een reflectie van haar eigen gevoelens. De koeien, de varkens, de kippen, ze zijn allemaal slachtoffers van een systeem dat draait om productie en consumptie, net als de kinderen die slachtoffer zijn van de rouw en de verstikkende religie.

Voorbeeld: De scène waarin Jas een kikker verstopt in de bijbel, is een poging om de wreedheid van de wereld te begrijpen en te verwerken. De kikker, een kwetsbaar wezen, wordt geplaatst in een omgeving die hem vreemd is, net als Jas zelf.

De Taal van Rijneveld

De taal van Rijneveld is krachtig en poëtisch. Ze gebruikt korte, krachtige zinnen en beelden om de emoties van Jas over te brengen. De taal is soms rauw en direct, soms dromerig en abstract. Rijneveld schuwt geen taboes en gebruikt expliciete beschrijvingen om de lezer te confronteren met de harde realiteit van het leven op de boerderij.

Een Eigenzinnige Stijl

De stijl van Rijneveld is eigenzinnig en vernieuwend. Ze combineert verschillende stijlvormen, van realisme tot surrealisme, om de complexiteit van de rouwverwerking te verbeelden. De taal is soms moeilijk en ondoorgrondelijk, maar dat draagt juist bij aan de beklemmende sfeer van het boek.

Voorbeeld: De beschrijvingen van de lichamelijkheid zijn opvallend. Rijneveld beschrijft het lichaam in al zijn facetten, van de sensuele tot de smerige. Dit is een manier om de lezer te confronteren met de realiteit van het leven en de dood.

Een Verdeelde Ontvangst

De Avond Is Ongemak is niet onomstreden. Sommige lezers vinden het boek te duister en te expliciet. Anderen prijzen Rijneveld juist om haar eerlijkheid en haar vermogen om moeilijke onderwerpen aan te snijden.

Controverse en Waardering

De controverse rondom het boek laat zien dat het diepe emoties losmaakt. Het is een boek dat je niet onberoerd laat. Of je het nu mooi vindt of niet, het zet je aan het denken over de dood, de rouw, en de betekenis van het leven.

Real-world data: Na het winnen van de Booker International Prize steeg de verkoop van het boek enorm. Het boek werd vertaald in meer dan dertig talen en werd een internationaal succes.

Conclusie

De Avond Is Ongemak is een indrukwekkende en aangrijpende roman die je niet snel vergeet. Het is een boek dat je uitdaagt om na te denken over de dood, de rouw en de complexiteit van het leven. Het is geen makkelijk boek, maar het is wel een boek dat de moeite waard is om te lezen. Hoewel het thematisch zwaar is, is de literair waarde onbetwistbaar.

Aanbeveling: Laat je niet afschrikken door de duistere thematiek. De Avond Is Ongemak is een boek dat je perspectief op het leven kan veranderen. Lees het, laat het bezinken, en bespreek het met anderen. Het is een boek dat je samen moet ervaren.