Stappenplan Wet Zorg En Dwang

Bent u een zorgprofessional, mantelzorger of familielid van iemand die zorg ontvangt? Dan is de Wet Zorg en Dwang (WZD) een belangrijk onderwerp. Deze wet beschermt de rechten van mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) die onvrijwillige zorg ontvangen. Dit stappenplan helpt u de WZD beter te begrijpen en toe te passen.

Wat is het doel van de Wet Zorg en Dwang?

De WZD heeft als hoofddoel: het voorkomen van onvrijwillige zorg. De wet is er om de autonomie en zelfbeschikking van mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening te waarborgen. Het uitgangspunt is: 'Nee, tenzij'. Dat wil zeggen dat onvrijwillige zorg alleen is toegestaan als er geen andere, minder ingrijpende oplossingen zijn.

Voor wie is de WZD bedoeld?

De WZD is van toepassing op mensen met:

• Een verstandelijke beperking
• Een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie)

En die verblijven in een:

• Zorginstelling
• Of ontvangen thuis zorg vanuit een Wet langdurige zorg (Wlz) indicatie

De wet geldt niet voor mensen met een psychische aandoening die onder de Wet verplichte ggz (Wvggz) vallen. De Wvggz regelt de onvrijwillige zorg voor mensen met een psychische aandoening, terwijl de WZD zich richt op mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening.

Stappenplan Wet Zorg en Dwang

Dit stappenplan beschrijft de belangrijkste stappen die genomen moeten worden als er sprake is van (mogelijk) onvrijwillige zorg. Het is belangrijk om alle stappen zorgvuldig te doorlopen en te documenteren.

Stap 1: Signaleer de behoefte aan zorg

Alles begint met het signaleren van een zorgbehoefte. Dit kan door een zorgprofessional, maar ook door een mantelzorger, familielid of de persoon zelf. Let op veranderingen in gedrag, stemming of fysieke conditie die kunnen wijzen op een behoefte aan extra ondersteuning. De WZD is relevant als de zorg die nodig lijkt, mogelijk ingrijpend is en de persoon zich ertegen verzet of niet in staat is om zelf een weloverwogen beslissing te nemen.

Stap 2: Onderzoek alternatieven

Voordat onvrijwillige zorg overwogen wordt, is het cruciaal om alle alternatieven te onderzoeken. Dit betekent dat u creatief moet zijn en moet zoeken naar oplossingen die de autonomie van de persoon respecteren. Denk hierbij aan:

• Aanpassingen in de omgeving
• Gebruik van hulpmiddelen
• Betere communicatie
• Extra begeleiding
• Aanpassen van het dagprogramma
• Inschakelen van een gedragskundige
• Familiegesprekken

Documenteer alle onderzochte alternatieven en waarom deze wel of niet effectief zijn.

Stap 3: Bespreek de situatie met de cliënt en betrokkenen

Het is belangrijk om de situatie te bespreken met de cliënt zelf, voor zover mogelijk, en met alle betrokkenen (mantelzorgers, familie, zorgprofessionals). Probeer de wensen en behoeften van de cliënt te achterhalen. Wat vindt de cliënt belangrijk? Wat zijn zijn angsten en zorgen? Een open en respectvolle communicatie is essentieel. Documenteer de gesprekken en de verschillende standpunten.

Stap 4: Stel een zorgplan op

Op basis van de signalering, het onderzoek naar alternatieven en de gesprekken met de cliënt en betrokkenen, wordt een zorgplan opgesteld. In dit zorgplan wordt beschreven:

• De zorgbehoefte van de cliënt
• De doelen van de zorg
• De manier waarop de zorg wordt verleend
• De afspraken over de evaluatie van de zorg
• De alternatieven die zijn overwogen
• Eventuele onvrijwillige zorg (indien van toepassing), inclusief de reden waarom dit noodzakelijk is en de minder ingrijpende alternatieven die zijn overwogen.

Het zorgplan moet regelmatig worden geëvalueerd en aangepast aan de veranderende behoeften van de cliënt.

Stap 5: Toestemming voor de zorg

Het uitgangspunt is dat de cliënt toestemming geeft voor de zorg. Als de cliënt niet in staat is om zelf toestemming te geven (bijvoorbeeld vanwege dementie of een verstandelijke beperking), dan kan een vertegenwoordiger (bijvoorbeeld een mentor, curator of familielid) namens de cliënt toestemming geven. De vertegenwoordiger moet de belangen van de cliënt behartigen en handelen alsof de cliënt zelf de beslissing zou nemen.

Stap 6: Onvrijwillige zorg (indien noodzakelijk)

Als ondanks alle inspanningen onvrijwillige zorg noodzakelijk is, dan moet dit worden vastgelegd in het zorgplan. De WZD stelt strenge eisen aan onvrijwillige zorg. Het mag alleen worden toegepast als:

• Er ernstig nadeel dreigt voor de cliënt of zijn omgeving.
• Er geen minder ingrijpende alternatieven zijn.
• De onvrijwillige zorg proportioneel is (d.w.z. in verhouding staat tot het te voorkomen nadeel).
• De onvrijwillige zorg zo kort mogelijk duurt.
• Er regelmatig wordt geëvalueerd of de onvrijwillige zorg nog steeds noodzakelijk is.

Voorbeelden van onvrijwillige zorg zijn: fixatie, medicatie toedienen tegen de wil van de cliënt, het beperken van de bewegingsvrijheid.

Stap 7: Melding en toetsing onvrijwillige zorg

Bepaalde vormen van onvrijwillige zorg moeten worden gemeld bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Dit geldt bijvoorbeeld voor langdurige fixatie. Daarnaast kan onvrijwillige zorg worden getoetst door een onafhankelijke deskundige (bijvoorbeeld een arts of gedragskundige) die niet betrokken is bij de behandeling van de cliënt. De IGJ houdt toezicht op de naleving van de WZD.

Stap 8: Evaluatie en bijstelling

Het zorgplan, en met name de onvrijwillige zorg, moet regelmatig worden geëvalueerd en bijgesteld. Is de onvrijwillige zorg nog steeds noodzakelijk? Zijn er inmiddels minder ingrijpende alternatieven beschikbaar? De evaluatie moet plaatsvinden in overleg met de cliënt (voor zover mogelijk) en alle betrokkenen. Documenteer de evaluaties en de eventuele bijstellingen van het zorgplan.

Relatable Voorbeelden

Stel, mevrouw Jansen, een dame met dementie, wil steeds weglopen uit de instelling. Ze voelt zich onrustig en begrijpt niet goed waar ze is. In plaats van haar vast te binden (onvrijwillige zorg), zou men eerst kunnen proberen haar te begeleiden, afleiding te bieden of haar een GPS-tracker te geven. Misschien helpt het om haar kamer meer huiselijk in te richten met herkenbare spullen. Alleen als deze alternatieven niet werken en mevrouw Jansen zichzelf of anderen in gevaar brengt, kan fixatie overwogen worden, maar dan als laatste redmiddel en voor de kortst mogelijke duur.

Een ander voorbeeld: de heer Pietersen, een man met een verstandelijke beperking, weigert zijn medicatie in te nemen. In plaats van hem te dwingen, zou men eerst kunnen proberen uit te leggen waarom de medicatie belangrijk is, de smaak van de medicatie te verbeteren of de medicatie op een ander tijdstip te geven. Misschien is er een alternatieve toedieningsvorm. Alleen als al deze alternatieven niet werken en de heer Pietersen zonder medicatie ernstig ziek dreigt te worden, kan gedwongen medicatie overwogen worden, maar dan onder strenge voorwaarden en met de nodige begeleiding.

Evidence-Based Practice

De WZD is gebaseerd op de principes van evidence-based practice. Dit betekent dat de zorg die wordt verleend, gebaseerd moet zijn op wetenschappelijk onderzoek en best practices. Zorgprofessionals moeten zich voortdurend blijven bijscholen en op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van zorg voor mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening. De website van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de websites van relevante beroepsorganisaties (zoals Verenso, NIP, NVAVG) bieden waardevolle informatie en richtlijnen.

Conclusie: Samen voor de beste zorg

De Wet Zorg en Dwang is een complexe wet, maar met de juiste kennis en een zorgvuldige aanpak kunnen we ervoor zorgen dat de rechten van mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening worden beschermd. Door te focussen op autonomie, zelfbeschikking en alternatieve oplossingen kunnen we onvrijwillige zorg voorkomen en de kwaliteit van leven van deze mensen verbeteren. Het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van zorgprofessionals, mantelzorgers, familieleden en de maatschappij als geheel om te zorgen voor de best mogelijke zorg, met respect voor de individualiteit en de waardigheid van elk individu.