Theory Of Planned Behavior Nederlands

We kennen het allemaal wel. Je weet dat je gezonder moet eten, meer moet bewegen, of minder moet roken. Je wilt het misschien zelfs. Maar toch… die gezonde salade blijft in de koelkast liggen, de sportschoenen stoffen af, en die sigaret is zó lekker. Waarom is het zo lastig om je gedrag te veranderen, zelfs als je de intentie hebt?

Dit is een vraag die psychologen al decennia bezighoudt. En een van de meest invloedrijke antwoorden komt van de Theory of Planned Behavior (TPB), in het Nederlands de Theorie van Gepland Gedrag. Deze theorie probeert te verklaren en te voorspellen hoe mensen hun gedrag vormen, en waaróm ze bepaalde beslissingen nemen.

Wat is de Theorie van Gepland Gedrag?

De Theorie van Gepland Gedrag, ontwikkeld door Icek Ajzen, stelt dat de intentie om bepaald gedrag te vertonen, de beste voorspeller is van dat gedrag. Maar die intentie komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het wordt beïnvloed door drie belangrijke factoren:

• Attitude: Wat vind je van het gedrag? Zie je de voordelen en de nadelen?
• Subjectieve Norm: Wat denken belangrijke mensen in je omgeving (familie, vrienden, collega's) over het gedrag? Wordt het aangemoedigd of afgekeurd?
• Waargenomen Gedragscontrole: Hoe gemakkelijk of moeilijk denk je dat het zal zijn om het gedrag uit te voeren? Heb je de vaardigheden, middelen en kansen?

Laten we dit eens concreet maken met een voorbeeld: stel, je wilt meer fruit eten.

Een voorbeeld: Meer fruit eten

• Attitude: Je vindt fruit lekker en weet dat het gezond is (positieve attitude). Je ziet ertegenop om fruit te schillen en te snijden (negatieve attitude). De balans tussen deze twee bepaalt je algehele attitude ten opzichte van meer fruit eten.
• Subjectieve Norm: Je partner eet veel fruit en moedigt je aan hetzelfde te doen (positieve invloed). Je collega's eten vooral snacks en hebben er geen probleem mee als je hetzelfde doet (neutrale invloed).
• Waargenomen Gedragscontrole: Je hebt geen tijd om fruit te snijden tijdens de werkweek (lage gedragscontrole). Je hebt genoeg geld om fruit te kopen (hoge gedragscontrole).

Al deze factoren spelen een rol in je intentie om meer fruit te eten. Als je een positieve attitude hebt, je omgeving het aanmoedigt, en je denkt dat het makkelijk is om te doen, is de kans groot dat je daadwerkelijk meer fruit gaat eten. Maar als één of meer van deze factoren negatief zijn, wordt het een stuk lastiger.

De Impact in de Praktijk

De Theorie van Gepland Gedrag is niet alleen interessant voor onderzoekers. Het heeft ook enorme praktische waarde in verschillende gebieden, zoals:

• Gezondheidsbevordering: Het ontwerpen van campagnes die mensen aanmoedigen om gezonder te leven (bijvoorbeeld stoppen met roken, meer bewegen, veilige seks). Door de attitudes, subjectieve normen en waargenomen gedragscontrole aan te pakken, kunnen deze campagnes effectiever zijn.
• Marketing: Het beïnvloeden van consumentengedrag. Bedrijven gebruiken de TPB om te begrijpen waarom mensen bepaalde producten kopen en hoe ze hun marketingstrategieën kunnen aanpassen om de verkoop te stimuleren.
• Milieubescherming: Het stimuleren van milieuvriendelijk gedrag, zoals het scheiden van afval, het verminderen van energieverbruik, en het gebruik van openbaar vervoer.
• Organisatiepsychologie: Het verbeteren van de prestaties en het welzijn van werknemers. Bijvoorbeeld, het stimuleren van medewerkers om feedback te geven en te ontvangen, of om nieuwe vaardigheden te leren.

Denk bijvoorbeeld aan een campagne om jongeren aan te moedigen om zich te laten vaccineren. Een succesvolle campagne zou:

• De positieve kanten van vaccinatie benadrukken (bescherming tegen ziekte, bescherming van anderen).
• Laten zien dat veel andere jongeren zich ook laten vaccineren (invloed van de subjectieve norm).
• Het gemak van de vaccinatie benadrukken (makkelijke toegang, weinig bijwerkingen).

Kritiek en Alternatieve Visies

Hoewel de Theorie van Gepland Gedrag een krachtig model is, is het niet zonder kritiek. Sommige critici stellen dat de theorie te veel de nadruk legt op rationele besluitvorming en te weinig rekening houdt met emoties, gewoontes en onbewuste processen. Je kunt je bijvoorbeeld heel goed voornemen om te gaan sporten, maar toch op de bank blijven hangen omdat je doodmoe bent na een lange dag werken. De emotie van vermoeidheid overruled je intentie.

Andere kritiekpunten zijn:

• De intention-behavior gap: Soms komt het gedrag niet overeen met de intentie. Je kunt bijvoorbeeld de intentie hebben om minder te snoepen, maar toch elke dag een zak chips leeg eten.
• Het negeren van externe factoren: De TPB richt zich vooral op individuele factoren en negeert de invloed van de omgeving (bijvoorbeeld armoede, discriminatie, gebrek aan infrastructuur).

Er zijn ook alternatieve theorieën die proberen gedrag te verklaren, zoals de Social Cognitive Theory van Albert Bandura, die de nadruk legt op de rol van zelf-effectiviteit en observational learning. Of de Health Belief Model, die zich richt op de waargenomen dreiging van een ziekte en de waargenomen voordelen van preventieve maatregelen.

Ondanks deze kritiek blijft de Theorie van Gepland Gedrag een waardevol instrument om gedrag te begrijpen en te beïnvloeden. Het is belangrijk om te beseffen dat het slechts een model is, en dat de realiteit vaak complexer is dan een enkel model kan verklaren.

Hoe kun je de TPB gebruiken om je eigen gedrag te veranderen?

De Theorie van Gepland Gedrag is niet alleen nuttig om gedrag van anderen te begrijpen, maar ook om je eigen gedrag te veranderen. Hier zijn een paar tips:

• Analyseer je gedrag: Welk gedrag wil je veranderen? Wat zijn de factoren die je intentie beïnvloeden (attitude, subjectieve norm, waargenomen gedragscontrole)?
• Verander je attitude: Probeer de voordelen van het gewenste gedrag te benadrukken en de nadelen te minimaliseren. Zoek informatie over de positieve effecten van het gedrag.
• Beïnvloed je subjectieve norm: Zoek steun bij mensen die het gewenste gedrag al vertonen. Vermijd mensen die je ontmoedigen.
• Verbeter je waargenomen gedragscontrole: Maak het gedrag zo makkelijk mogelijk. Breek het op in kleine, haalbare stappen. Zoek hulp als je het moeilijk vindt.
• Wees realistisch: Verandering kost tijd en moeite. Verwacht niet dat het van de ene op de andere dag lukt.

Bijvoorbeeld, als je wilt stoppen met roken, kun je:

• De voordelen van stoppen met roken opschrijven (gezonder, meer energie, meer geld).
• Contact zoeken met ex-rokers voor steun en advies.
• Kleine stappen zetten, zoals één sigaret minder per dag roken.
• Hulp zoeken bij een stoppen-met-roken coach.

De sleutel tot succes is om bewust te zijn van de factoren die je gedrag beïnvloeden en om actief te werken aan het veranderen van deze factoren. Het is een proces van vallen en opstaan, maar uiteindelijk is het de moeite waard.

De theorie helpt ons om te begrijpen dat gedragsverandering geen simpele 'knop' is die we kunnen omzetten. Het is een complex samenspel van overtuigingen, sociale invloeden en de mate waarin we denken controle te hebben. Door deze factoren te analyseren en aan te pakken, kunnen we gerichter werken aan de gewenste verandering.

De Theorie van Gepland Gedrag biedt dus een waardevol raamwerk om niet alleen het gedrag van anderen te begrijpen, maar ook om inzicht te krijgen in je eigen handelen en de stappen te zetten die nodig zijn om positieve verandering te realiseren. Het is geen magische formule, maar een krachtig hulpmiddel dat, mits goed toegepast, kan leiden tot significante verbeteringen in je leven en de wereld om je heen.

Wat is de eerste kleine stap die jij vandaag kunt zetten om een gedrag te veranderen dat je al langer wilt aanpakken?