Verschil Voorbehouden En Risicovolle Handelingen

In de gezondheidszorg spelen voorbehouden en risicovolle handelingen een cruciale rol bij het waarborgen van de patiëntveiligheid en het leveren van kwalitatief hoogwaardige zorg. Hoewel de termen soms door elkaar gebruikt worden, is het belangrijk om het onderscheid te begrijpen. Beide concepten richten zich op de competentie en bevoegdheid van zorgverleners om bepaalde handelingen uit te voeren, maar ze verschillen in definitie, regelgeving en de mate van complexiteit en risico die eraan verbonden zijn. Dit artikel duikt dieper in de nuances van voorbehouden en risicovolle handelingen, onderzoekt de relevante wetgeving en illustreert het verschil met concrete voorbeelden.

Wat zijn Voorbehouden Handelingen?

Voorbehouden handelingen zijn handelingen die, vanwege hun inherent risico en de noodzaak van specifieke deskundigheid, alleen mogen worden uitgevoerd door daartoe wettelijk bevoegde zorgverleners. Deze bevoegdheid is vastgelegd in de Wet BIG (Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg). De wet beschermt de patiënt tegen schade door ondeskundig handelen en waarborgt de kwaliteit van de zorg.

De Wet BIG en Voorbehouden Handelingen

De Wet BIG definieert een aantal beroepen die voorbehouden handelingen mogen uitvoeren. Denk hierbij aan artsen, tandartsen, verloskundigen, en verpleegkundigen met specifieke specialisaties. De wet beschrijft welke handelingen specifiek aan elk van deze beroepen zijn voorbehouden. Het uitvoeren van een voorbehouden handeling zonder de juiste bevoegdheid is strafbaar. Dit is cruciaal om te begrijpen. De wet is bedoeld om een duidelijk kader te scheppen van welke professional welke handeling mag uitvoeren. De wet is leidend en vormt de basis van de bevoegdheden.

Voorbeelden van Voorbehouden Handelingen

Enkele concrete voorbeelden van voorbehouden handelingen zijn:

• Heelkundige ingrepen: Het verrichten van operaties is uiteraard voorbehouden aan artsen.
• Het voorschrijven van medicatie: Alleen artsen, tandartsen en verloskundigen (binnen hun specifieke expertise) mogen medicatie voorschrijven.
• Het geven van injecties: Hoewel injecties vaak door verpleegkundigen worden gegeven, is het in bepaalde situaties, bijvoorbeeld bij het toedienen van complexe medicatie, een voorbehouden handeling die onder de verantwoordelijkheid van een arts valt.
• Verloskundige handelingen: De begeleiding van een bevalling, inclusief het verrichten van een episiotomie, is een voorbehouden handeling voor verloskundigen.

Wat zijn Risicovolle Handelingen?

Risicovolle handelingen zijn handelingen die, hoewel ze niet wettelijk zijn voorbehouden aan specifieke beroepen, wel een risico voor de patiënt kunnen inhouden als ze ondeskundig worden uitgevoerd. De nadruk ligt hier op de bekwaamheid van de zorgverlener. In tegenstelling tot voorbehouden handelingen, is de bevoegdheid voor het uitvoeren van risicovolle handelingen niet direct vastgelegd in de Wet BIG, maar is afhankelijk van de protocollen van de instelling waar de zorgverlener werkzaam is, en van de individuele competenties van de zorgverlener. Risicovolle handelingen vereisen dus een gedegen opleiding, training en regelmatige bijscholing.

Bekwaamheid en Risicovolle Handelingen

Het concept bekwaamheid staat centraal bij risicovolle handelingen. Bekwaamheid omvat niet alleen de theoretische kennis, maar ook de praktische vaardigheden, het inzicht in de mogelijke complicaties en de mogelijkheid om adequaat te handelen in noodsituaties. Een zorgverlener is pas bekwaam om een risicovolle handeling uit te voeren als hij/zij aantoonbaar voldoet aan de eisen die door de instelling zijn gesteld. Dit wordt vaak vastgelegd in een bekwaamheidsverklaring.

Voorbeelden van Risicovolle Handelingen

Enkele voorbeelden van risicovolle handelingen zijn:

• Katheterisatie: Het inbrengen van een blaaskatheter is een handeling die een risico op infectie en beschadiging van de urinewegen met zich meebrengt.
• Sondevoeding toedienen: Het toedienen van sondevoeding vereist de juiste kennis van de techniek en de mogelijke complicaties, zoals aspiratie.
• Wondverzorging: Complexe wondverzorging, zoals het verwijderen van necrotisch weefsel, vereist specifieke kennis en vaardigheden om infecties en verdere schade te voorkomen.
• Het toedienen van zuurstof: Hoewel het toedienen van zuurstof vaak als een routinehandeling wordt beschouwd, kan een onjuiste dosering of toediening leiden tot ernstige complicaties.

Het Verschil Samengevat

Het belangrijkste verschil tussen voorbehouden en risicovolle handelingen ligt in de wettelijke basis en de focus op bevoegdheid versus bekwaamheid.

• Voorbehouden handelingen: Zijn wettelijk vastgelegd in de Wet BIG en mogen alleen worden uitgevoerd door specifieke beroepsgroepen met de juiste bevoegdheid. De focus ligt op de bevoegdheid, die voortvloeit uit de wettelijke erkenning van het beroep.
• Risicovolle handelingen: Zijn niet wettelijk voorbehouden, maar vereisen wel specifieke kennis, vaardigheden en inzicht. De focus ligt op de bekwaamheid van de zorgverlener, die wordt beoordeeld en vastgelegd door de instelling waar hij/zij werkzaam is.

Een handeling kan zowel voorbehouden als risicovol zijn. Bijvoorbeeld, een chirurgische ingreep is zowel voorbehouden aan artsen als risicovol vanwege de complexiteit en de mogelijke complicaties. Omgekeerd kan een handeling risicovol zijn zonder voorbehouden te zijn, zoals het toedienen van sondevoeding door een verpleegkundige. De verpleegkundige heeft geen specifieke voorbehouden bevoegdheid, maar dient wel bekwaam te zijn in de handeling om risico's te minimaliseren.

Real-World Voorbeelden en Data

Onderzoek toont aan dat ondeskundig handelen, zowel bij voorbehouden als risicovolle handelingen, kan leiden tot aanzienlijke schade voor patiënten. Een studie van het NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) heeft aangetoond dat een aanzienlijk percentage van de gemelde incidenten in ziekenhuizen gerelateerd is aan onjuiste medicatie toediening, wat vaak te wijten is aan een gebrek aan bekwaamheid of onvoldoende kennis van de protocollen. Dit onderstreept het belang van continue training en bijscholing van zorgverleners.

Een ander voorbeeld is de discussie over de bevoegdheid van verpleegkundigen om bepaalde handelingen uit te voeren die traditioneel aan artsen waren voorbehouden. Door de toenemende complexiteit van de zorg en de verschuiving van zorg van het ziekenhuis naar de thuissituatie, is er een groeiende behoefte aan verpleegkundigen met meer expertise en bevoegdheden. Dit heeft geleid tot initiatieven zoals de differentiatie van verpleegkundige functies en de invoering van de verpleegkundig specialist, die bevoegd is om bepaalde voorbehouden handelingen uit te voeren onder supervisie van een arts. Dit illustreert dat de grenzen tussen voorbehouden en risicovolle handelingen soms fluïde kunnen zijn en afhankelijk zijn van de context en de ontwikkelingen in de gezondheidszorg.

Conclusie en Call to Action

Het onderscheid tussen voorbehouden en risicovolle handelingen is essentieel voor het waarborgen van de patiëntveiligheid en de kwaliteit van de zorg. Hoewel de Wet BIG een duidelijk kader biedt voor voorbehouden handelingen, is het minstens zo belangrijk om aandacht te besteden aan de bekwaamheid van zorgverleners bij het uitvoeren van risicovolle handelingen. Zorginstellingen moeten investeren in adequate training, protocollen en kwaliteitsborgingssystemen om ervoor te zorgen dat zorgverleners bekwaam zijn om de handelingen uit te voeren die ze in de praktijk verrichten. Dit vereist een cultuur van open communicatie, waarin zorgverleners zich veilig voelen om vragen te stellen, hulp te zoeken en fouten te melden.

Als zorgverlener is het cruciaal om je bewust te zijn van je eigen bevoegdheden en bekwaamheden, en om je grenzen te kennen. Voer geen handelingen uit waarvoor je niet bevoegd of bekwaam bent. Vraag om hulp en training als je je onzeker voelt. Als patiënt heb je het recht om te weten wie je behandelt en welke kwalificaties deze persoon heeft. Vraag gerust om uitleg als je vragen hebt over de behandeling of de competenties van de zorgverlener. Samen kunnen we werken aan een veilige en kwalitatief hoogwaardige gezondheidszorg.

Blijf jezelf ontwikkelen, wees kritisch en draag bij aan een cultuur van veiligheid en kwaliteit in de zorg.