Wanneer Gebruik Je Wat Of Dat

Het correct gebruiken van de woorden "wat" en "dat" is een struikelblok voor veel Nederlandstaligen. Hoewel ze beide als betrekkelijk voornaamwoord kunnen fungeren, is hun toepassing afhankelijk van specifieke grammaticale regels. Foutief gebruik kan leiden tot onduidelijke of zelfs incorrecte zinnen. Dit artikel biedt een heldere uitleg van de regels, ondersteund door voorbeelden, om u te helpen de juiste keuze te maken.

De Basisregels: Wat en Dat

Het fundamentele verschil tussen "wat" en "dat" ligt in het type antecedent waar ze naar verwijzen. Een antecedent is het woord of de woordgroep waar het betrekkelijk voornaamwoord naar terugverwijst.

"Dat" voor Zelfstandige Naamwoorden

"Dat" wordt gebruikt als betrekkelijk voornaamwoord wanneer het antecedent een de-woord of een het-woord is in enkelvoud, en concreet en specifiek. Denk hierbij aan zaken die je kunt aanwijzen of een duidelijke omschrijving hebben.

Voorbeeld:

• De auto dat ik gisteren heb gekocht, rijdt fantastisch. (De auto is een specifiek zelfstandig naamwoord, het-woord, enkelvoud)
• Het boek dat op tafel ligt, is van mij. (Het boek is een specifiek zelfstandig naamwoord, het-woord, enkelvoud)

"Wat" voor Algemene Begrippen, Overkoepelende Termen en Superlatieven

"Wat" daarentegen, wordt gebruikt in een aantal specifieke situaties:

• Na een onbepaald voornaamwoord: alles, iets, niets, datgene.
• Na een overtreffende trap (superlatief): het beste, het mooiste, het grootste.
• Na een hele zin (als het verwijst naar de hele gebeurtenis): Hij is gevallen, wat mij erg verdrietig maakt.
• Na een algemeen begrip of een niet-specifiek antecedent: Er is veel wat ik nog moet leren.

Voorbeelden:

• Alles wat ik wil, is rust. (Na "alles", een onbepaald voornaamwoord)
• Datgene wat je zegt, klopt niet. (Na "datgene", een onbepaald voornaamwoord)
• Het mooiste wat ik ooit heb gezien, was de zonsondergang. (Na de superlatief "het mooiste")
• Hij heeft gelogen, wat heel vervelend is. (Verwijst naar de hele zin "Hij heeft gelogen")

Uitzonderingen en Complexere Situaties

De basisregels zijn belangrijk, maar de Nederlandse taal kent natuurlijk ook uitzonderingen en complexere situaties waar de keuze tussen "wat" en "dat" minder vanzelfsprekend is.

"Wat" na een getal + zelfstandig naamwoord

Wanneer je een getal gebruikt in combinatie met een zelfstandig naamwoord, kan "wat" soms correct zijn, met name als het een verzameling aanduidt. Dit is echter subtiel en vaak kan "dat" ook correct zijn, afhankelijk van de context.

Voorbeeld:

• Er zijn tien boeken wat ik moet lezen. (Hier wordt "wat" gebruikt om te verwijzen naar de groep van tien boeken.)
• Er zijn tien boeken dat ik moet lezen. (Hier wordt "dat" gebruikt om naar de tien specifieke boeken te verwijzen.)

Het verschil is subtiel. In het eerste geval ligt de nadruk meer op het feit dat het een verzameling boeken is; in het tweede geval gaat het meer om de specifieke boeken zelf.

"Wat" en "Dat" in Vaste Uitdrukkingen

Sommige uitdrukkingen gebruiken "wat" of "dat" vast, ongeacht de regels. Deze uitdrukkingen moet je simpelweg leren.

Voorbeeld:

• Al wat je wilt.
• Het is niet dat ik je niet mag.

Het Belang van de Context

De context van de zin speelt een cruciale rol bij de keuze tussen "wat" en "dat". Soms zijn beide opties grammaticaal correct, maar de betekenis kan subtiel verschillen.

Real-World Voorbeelden en Data

Onderzoek naar het gebruik van "wat" en "dat" in geschreven teksten laat zien dat fouten vaak voorkomen. Analyse van online artikelen, boeken en scripties toont aan dat vooral het gebruik van "wat" na een algemeen begrip of een hele zin problemen oplevert. Veel mensen gebruiken "dat" in plaats van "wat" in deze situaties, waarschijnlijk omdat "dat" vaker voorkomt en daarom als de 'standaard' optie wordt gezien.

Een recent onderzoek van een taaladviesbureau wees uit dat in ongeveer 15% van de gevallen waar "wat" correct was, "dat" werd gebruikt. De meest voorkomende fout betrof het gebruik van "dat" na de onbepaalde voornaamwoorden "alles", "iets" en "niets". Dit benadrukt het belang van het begrijpen van deze specifieke regel.

Statistisch gezien is het gebruik van "dat" frequenter dan "wat", wat kan bijdragen aan de verwarring. Dit betekent echter niet dat "dat" altijd de juiste keuze is. Het is essentieel om de regels te kennen en ze correct toe te passen om duidelijke en accurate zinnen te construeren.

Samenvatting en Conclusie

Kortom, de keuze tussen "wat" en "dat" hangt af van het antecedent. "Dat" gebruik je bij specifieke de-woorden of het-woorden in enkelvoud. "Wat" gebruik je na onbepaalde voornaamwoorden, superlatieven, hele zinnen en algemene begrippen. Wees alert op de context en leer de uitzonderingen kennen.

Door de regels te begrijpen en te oefenen, kunt u uw taalvaardigheid verbeteren en duidelijker communiceren. Besteed aandacht aan uw eigen schrijfwerk en let op hoe anderen "wat" en "dat" gebruiken. Raadpleeg een woordenboek of grammatica als u twijfelt. Met oefening zult u steeds zekerder worden van uw keuze.

Oefening baart kunst! Begin vandaag nog met het oefenen van deze regels in uw dagelijkse schrijven en spraak. U zult merken dat het al snel een automatisme wordt om de juiste keuze te maken.