Wet In Formele Zin En Materiële Zin

Heb je je ooit afgevraagd wat juristen bedoelen als ze spreken over een "wet"? Het lijkt misschien een simpele vraag, maar het antwoord is verrassend complex. In de juridische wereld maken we onderscheid tussen de wet in formele zin en de wet in materiële zin. Dit onderscheid is cruciaal om te begrijpen hoe wetgeving tot stand komt en welke regels voor wie gelden. Laten we deze concepten eens grondig onder de loep nemen.

Wat is de Wet in Formele Zin?

De wet in formele zin verwijst naar elk besluit dat is genomen door de Staten-Generaal (het Nederlandse parlement, bestaande uit de Eerste en Tweede Kamer) en de regering samen. Dit is de meest gebruikelijke manier waarop we denken aan wetten. Het gaat om de procedure die gevolgd is, niet zozeer om de inhoud.

Kenmerken van een Wet in Formele Zin:

Totstandkoming: Een wet in formele zin komt tot stand door een gezamenlijk besluit van de Staten-Generaal en de regering. Het wetsvoorstel wordt ingediend, behandeld in de Tweede Kamer, eventueel gewijzigd, en vervolgens aanvaard of verworpen. Indien aanvaard, gaat het door naar de Eerste Kamer, waar het opnieuw beoordeeld wordt. Na goedkeuring in beide Kamers wordt de wet bekrachtigd door de Koning en gepubliceerd in het Staatsblad.
Procedure boven Inhoud: Het belangrijkste kenmerk is de procedurele aspect. Het feit dat een besluit via de formele wetgevingsprocedure tot stand is gekomen, bepaalt of het een wet in formele zin is.
Voorbeelden: Voorbeelden van wetten in formele zin zijn het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Strafrecht, en de Algemene wet bestuursrecht. Maar ook de begrotingswetten zijn wetten in formele zin.

Het is belangrijk te onthouden dat niet elke wet in formele zin ook een wet in materiële zin is. Een wet in formele zin kan bijvoorbeeld specifiek betrekking hebben op de goedkeuring van een verdrag. In dat geval regelt de wet zelf geen algemeen verbindende voorschriften.

Wat is de Wet in Materiële Zin?

De wet in materiële zin daarentegen, richt zich op de inhoud van de regelgeving. Het is elke algemeen verbindende voorschrift dat is vastgesteld door een daartoe bevoegd orgaan. Het gaat dus om regels die algemeen zijn (gelden voor een onbepaalde groep mensen) en verbindend (verplichten tot bepaald gedrag of leggen bepaalde rechten en plichten op).

Kenmerken van een Wet in Materiële Zin:

Inhoud boven Procedure: De focus ligt op de inhoud van de regelgeving. Is de regel algemeen verbindend? Zo ja, dan is het een wet in materiële zin.
Algemeen Verbindend Voorschrift (AVV): Een AVV is een regel die zich richt tot een onbepaalde groep personen en een onbepaald aantal gevallen. Het regelt de rechten en plichten van burgers en/of overheidsinstanties.
Bevoegd Orgaan: De regel moet zijn vastgesteld door een orgaan dat daartoe bevoegd is. Dit kan de wetgever in formele zin zijn (Staten-Generaal en regering), maar ook een minister, een provinciale staten, of een gemeenteraad.
Voorbeelden: Voorbeelden van wetten in materiële zin zijn de Wegenverkeerswet, gemeentelijke verordeningen (zoals de APV), en ministeriële regelingen.

Een belangrijk punt hier is dat een wet in materiële zin niet noodzakelijk een wet in formele zin hoeft te zijn. Een gemeentelijke verordening is bijvoorbeeld een wet in materiële zin (want algemeen verbindend en vastgesteld door een bevoegd orgaan), maar is geen wet in formele zin (want niet vastgesteld door de Staten-Generaal en de regering).

De Overlap en het Verschil: Een Illustratie

Om het verschil en de overlap duidelijker te maken, kunnen we naar een paar voorbeelden kijken:

Het Burgerlijk Wetboek (BW): Dit is een wet in formele zin omdat het is vastgesteld door de Staten-Generaal en de regering. Het is ook een wet in materiële zin omdat het algemeen verbindende voorschriften bevat die de rechten en plichten van burgers regelen (bijvoorbeeld over contracten, eigendom, en erfrecht).
Een Gemeentelijke Verordening (APV): Dit is geen wet in formele zin omdat het niet is vastgesteld door de Staten-Generaal en de regering. Het is echter wel een wet in materiële zin omdat het algemeen verbindende voorschriften bevat die gelden voor alle inwoners van de gemeente (bijvoorbeeld regels over het parkeren van fietsen of het houden van huisdieren).
Een wet die een verdrag goedkeurt: Dit is een wet in formele zin omdat het is vastgesteld door de Staten-Generaal en de regering. Het is echter geen wet in materiële zin, tenzij de wet zelf ook algemeen verbindende voorschriften bevat. De goedkeuring van het verdrag op zich is geen algemeen verbindend voorschrift voor burgers.

Je ziet dus dat sommige wetten in formele zin ook wetten in materiële zin zijn, terwijl andere alleen wetten in formele zin zijn. En sommige regels zijn wetten in materiële zin zonder wetten in formele zin te zijn. Deze nuance is cruciaal voor juristen en andere professionals die met wet- en regelgeving werken.

Waarom is dit Onderscheid Belangrijk?

Het onderscheid tussen de wet in formele zin en de wet in materiële zin is belangrijk om verschillende redenen:

Hiërarchie van Normen: Het helpt bij het bepalen van de hiërarchie van normen. Wetten in formele zin staan in principe hoger in de hiërarchie dan wetten in materiële zin die zijn vastgesteld door lagere overheden. Dit betekent dat een gemeentelijke verordening niet in strijd mag zijn met een wet in formele zin.
Toetsingsrecht: Het bepaalt de grenzen van het toetsingsrecht van de rechter. De rechter mag wetten in materiële zin die zijn vastgesteld door lagere overheden toetsen aan hogere wetgeving (zoals wetten in formele zin en de Grondwet). Echter, de rechter mag wetten in formele zin in principe niet toetsen aan de Grondwet.
Bevoegdheidsverdeling: Het draagt bij aan de bevoegdheidsverdeling tussen de verschillende overheidsorganen. Het geeft duidelijkheid over wie bevoegd is om welke regels te maken.
Begrip van de Rechtsstaat: Het helpt om de principes van de rechtsstaat te begrijpen. De rechtsstaat vereist dat de overheid handelt op basis van wetten en regels, en dat deze wetten en regels op een democratische manier tot stand zijn gekomen.

Een Concrete Toepassing: De Coronamaatregelen

Tijdens de coronapandemie hebben we in Nederland veel te maken gehad met allerlei regels en maatregelen. Sommige van deze maatregelen waren vastgelegd in wetten in formele zin, zoals de Wet publieke gezondheid. Andere maatregelen waren vastgelegd in ministeriële regelingen of noodverordeningen van gemeenten. Deze laatste zijn dan wetten in materiële zin, maar geen wetten in formele zin.

Het onderscheid tussen de wet in formele zin en de wet in materiële zin speelde een belangrijke rol in de discussie over de legaliteit en legitimiteit van de coronamaatregelen. Sommige mensen vonden dat bepaalde maatregelen te ver gingen en dat ze vastgelegd hadden moeten worden in een wet in formele zin, zodat het parlement meer controle had gehad over de besluitvorming. Dit illustreert hoe relevant dit onderscheid kan zijn in de praktijk.

Samenvattend

Het onderscheid tussen de wet in formele zin en de wet in materiële zin is een essentieel concept in het Nederlands recht. De wet in formele zin verwijst naar de procedure van totstandkoming (besluit van de Staten-Generaal en de regering), terwijl de wet in materiële zin verwijst naar de inhoud van de regelgeving (algemeen verbindend voorschrift). Het begrijpen van dit onderscheid is cruciaal voor het begrijpen van de werking van de rechtsstaat en de bevoegdheidsverdeling tussen de verschillende overheidsorganen.

Hopelijk heeft deze uitleg het verschil tussen deze twee begrippen verduidelijkt en je geholpen om een beter inzicht te krijgen in de complexe wereld van het recht. Onthoud: kennis van de wet is de basis voor een rechtvaardige samenleving!