Wet Zorg En Dwang Thuiszorg

Het is een moeilijke gedachte: je dierbare, die je altijd als zelfstandig hebt gekend, heeft nu zorg en ondersteuning nodig. En soms, hoe pijnlijk ook, is er sprake van situaties waarin vrijwilligheid niet meer vanzelfsprekend is. Je staat voor de vraag: wat als zorg nodig is, maar er weerstand is?

Dit is waar de Wet Zorg en Dwang (Wzd) in beeld komt, en in het bijzonder de toepassing ervan in de thuiszorg. Deze wet regelt de onvrijwillige zorg voor mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) die niet in staat zijn hun eigen belangen te behartigen. Het doel? Bescherming bieden, maar tegelijkertijd de autonomie zoveel mogelijk respecteren.

Maar hoe werkt dit in de praktijk? En wat betekent dit voor jou als familielid of mantelzorger?

De Kern van de Wet Zorg en Dwang (Wzd)

De Wzd is in het leven geroepen om onvrijwillige zorg te reguleren. Dit betekent dat zorg of behandeling, waaraan de cliënt zich verzet of niet mee instemt, alleen onder strikte voorwaarden mag worden ingezet. De wet is gebaseerd op een aantal belangrijke principes:

Subsidiariteit: Onvrijwillige zorg mag alleen als er geen andere, minder ingrijpende mogelijkheden zijn.
Proportionaliteit: De onvrijwillige zorg moet in verhouding staan tot het beoogde doel.
Rechtmatigheid: Er moet een wettelijke basis zijn voor de onvrijwillige zorg.
Doelmatigheid: De onvrijwillige zorg moet effectief zijn.

Dit klinkt misschien complex, maar in de essentie komt het erop neer dat de vrijheid van de cliënt zo veel mogelijk wordt gewaarborgd, ook al is er sprake van een noodzaak tot zorg.

Wanneer is de Wzd van toepassing in de thuiszorg?

De Wzd is van toepassing in de thuiszorg als:

Er sprake is van een persoon met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening (bijvoorbeeld dementie).
Deze persoon niet in staat is om zelf beslissingen te nemen over zijn of haar zorg.
Er sprake is van ernstig nadeel als er geen zorg wordt verleend. Dit kan bijvoorbeeld een gevaar voor de eigen veiligheid zijn.
De persoon verzet zich tegen de noodzakelijke zorg of stemt er niet mee in.

Denk bijvoorbeeld aan een persoon met dementie die weigert medicatie in te nemen, waardoor zijn of haar gezondheid ernstig in gevaar komt. Of aan iemand met een verstandelijke beperking die herhaaldelijk gevaarlijke situaties opzoekt, ondanks uitleg en waarschuwingen.

Wat valt onder "onvrijwillige zorg"?

Onvrijwillige zorg kan verschillende vormen aannemen. De wet noemt een aantal voorbeelden, waaronder:

Toedienen van medicatie (ook als de cliënt zich verzet).
Beperken van de bewegingsvrijheid (bijvoorbeeld door het sluiten van deuren of het gebruik van een bedhek).
Beperken van het contact met anderen (bijvoorbeeld door bezoek te beperken).
Onderzoek aan het lichaam (bijvoorbeeld bloedafname).

Het is belangrijk te benadrukken dat dit slechts voorbeelden zijn. Elke situatie is uniek en de toepassing van onvrijwillige zorg moet altijd zorgvuldig worden overwogen en tot een minimum worden beperkt.

De Procedure: Stap voor Stap

De Wzd kent een strikte procedure die gevolgd moet worden voordat onvrijwillige zorg mag worden ingezet. Deze procedure is bedoeld om de rechten van de cliënt te beschermen en ervoor te zorgen dat er geen andere mogelijkheden over het hoofd worden gezien.

Signaal en observatie: Zorgverleners signaleren dat er mogelijk sprake is van een situatie waarin onvrijwillige zorg nodig is. Er wordt zorgvuldig geobserveerd en gedocumenteerd.
Overleg en multidisciplinair team: Er vindt overleg plaats met een multidisciplinair team, bestaande uit onder andere de huisarts, de wijkverpleegkundige, en eventueel een specialist ouderengeneeskunde of een gedragswetenschapper. Ook familieleden worden bij dit overleg betrokken.
Zorgplan en besluit: Er wordt een zorgplan opgesteld waarin de noodzakelijke zorg wordt beschreven. Als er sprake is van onvrijwillige zorg, wordt dit expliciet vermeld in het plan. Dit besluit moet goed worden onderbouwd en gedocumenteerd.
Toestemming en vertegenwoordiger: In principe moet de cliënt zelf toestemming geven voor de zorg. Als de cliënt dit niet kan, dan treedt een vertegenwoordiger op. Dit kan een curator, mentor, of familielid zijn.
Melding en toetsing: In sommige gevallen moet de onvrijwillige zorg worden gemeld bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). In complexe situaties kan er een toetsing plaatsvinden door een onafhankelijke deskundige.
Evaluatie: Het zorgplan wordt regelmatig geëvalueerd om te kijken of de onvrijwillige zorg nog steeds noodzakelijk is en of er alternatieven mogelijk zijn.

Het is essentieel dat alle stappen in de procedure zorgvuldig worden gevolgd en gedocumenteerd. Dit zorgt voor transparantie en waarborgt de rechten van de cliënt.

Jouw Rol als Familielid of Mantelzorger

Als familielid of mantelzorger speel je een cruciale rol in het proces rondom de Wet Zorg en Dwang. Je kent je dierbare het beste en kunt waardevolle informatie leveren aan het multidisciplinaire team. Je kunt onder andere:

Inzicht geven in de levensgeschiedenis en de persoonlijke voorkeuren van je dierbare. Wat vindt hij of zij belangrijk? Wat zijn de gewoontes en routines?
Vertellen over de veranderingen in gedrag en functioneren die je hebt waargenomen.
Aangeven wat de oorzaken van de weerstand tegen zorg kunnen zijn. Is er angst, verwarring, of wantrouwen?
Meedenken over alternatieve oplossingen die de weerstand kunnen verminderen.
Optreden als vertegenwoordiger, indien nodig en gewenst.

Het is belangrijk dat je gehoord wordt en dat jouw input serieus wordt genomen. Aarzel niet om vragen te stellen, je zorgen te uiten, en suggesties te doen. Je bent een essentiële partner in het zorgproces.

Echter, de positie van familielid is een dubbele. Enerzijds ken je de client het best, anderzijds is het emotioneel erg belastend. Zorg ook goed voor jezelf, want mantelzorg kan zwaar zijn.

Tips voor het Omgaan met Weerstand

Het omgaan met weerstand tegen zorg kan frustrerend en verdrietig zijn. Hier zijn een paar tips die je kunnen helpen:

Blijf rustig en geduldig: Probeer je niet te laten meeslepen door de emoties. Spreek op een rustige en vriendelijke toon.
Luister actief: Probeer te begrijpen wat de oorzaak van de weerstand is. Stel vragen en laat je dierbare uitpraten.
Leg uit waarom de zorg nodig is: Gebruik eenvoudige en duidelijke taal. Vertel wat de voordelen van de zorg zijn.
Zoek naar alternatieven: Is er een andere manier om de zorg te verlenen die minder ingrijpend is? Kan de zorg op een ander tijdstip plaatsvinden?
Betrek de cliënt bij de beslissingen: Geef de cliënt zoveel mogelijk controle over de situatie. Laat hem of haar bijvoorbeeld kiezen welke medicatie hij of zij wil innemen.
Vraag om hulp: Schakel de hulp in van professionals, zoals de huisarts, de wijkverpleegkundige, of een gedragswetenschapper.

Het is belangrijk om te onthouden dat weerstand vaak een uiting is van angst, onzekerheid, of verwarring. Door met respect en begrip te reageren, kun je het vertrouwen winnen en de weerstand verminderen.

Waar kun je terecht voor meer informatie en ondersteuning?

De Wet Zorg en Dwang is een complexe wetgeving. Het is belangrijk om je goed te laten informeren en ondersteunen. Je kunt terecht bij:

De huisarts: De huisarts is vaak de eerste aanspreekpersoon voor vragen over zorg en ondersteuning.
De wijkverpleegkundige: De wijkverpleegkundige kan je informeren over de mogelijkheden van thuiszorg en de Wet Zorg en Dwang.
De gemeente: De gemeente is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) en kan je helpen bij het vinden van de juiste zorg en ondersteuning.
Patiëntenorganisaties: Patiëntenorganisaties, zoals Alzheimer Nederland of de Nederlandse Vereniging voor Autisme, kunnen je informeren over de specifieke aandoening en de bijbehorende zorg en ondersteuning.
Zorgbelang Nederland: Zorgbelang Nederland is een onafhankelijke organisatie die opkomt voor de belangen van patiënten en cliënten in de zorg.
De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ): De IGJ houdt toezicht op de kwaliteit van de zorg en kan je helpen als je klachten hebt over de zorg.

Aarzel niet om hulp te zoeken. Er zijn veel mensen en organisaties die je kunnen ondersteunen in deze moeilijke situatie. Je staat er niet alleen voor.

De Wzd is een ingewikkeld onderwerp, maar met kennis, begrip en een open communicatie kan je bijdragen aan de best mogelijke zorg voor je dierbare, met respect voor zijn of haar autonomie en waardigheid.