Sinds Wanneer Is Levenslang Levenslang In Nederland

De vraag "Sinds wanneer is levenslang levenslang in Nederland?" lijkt eenvoudig, maar het antwoord is verrassend complex en evolueerde door de jaren heen. De betekenis en de toepassing van een levenslange gevangenisstraf in Nederland zijn onderhevig geweest aan veranderingen in wetgeving, jurisprudentie en maatschappelijke opvattingen. Dit artikel duikt in de historische ontwikkeling en nuances van deze zwaarste straf.

De Vroege Geschiedenis van Levenslang in Nederland

In de vroegere eeuwen, voor de codificatie van het strafrecht in de moderne zin, bestond er al een vorm van levenslange opsluiting. Deze straffen waren echter vaak niet strikt 'levenslang' in de moderne interpretatie. Soms waren er mogelijkheden tot gratie of amnestie, afhankelijk van de politieke situatie of de persoon van de veroordeelde.

De Codificatie en het Wetboek van Strafrecht (1886)

De invoering van het Wetboek van Strafrecht in 1886 was een cruciaal moment. Hierin werd de levenslange gevangenisstraf formeel opgenomen als een van de zwaarste straffen. Het wetboek legde echter niet expliciet vast dat 'levenslang' ook daadwerkelijk tot de dood zou duren. Er bleef ruimte voor interpretatie en gratieverlening.

In de praktijk betekende dit dat veroordeelden tot levenslang soms na een relatief korte periode (bijvoorbeeld 20 of 25 jaar) in aanmerking konden komen voor gratie. De Koning (later de Koningin) had het recht om gratie te verlenen, vaak na advies van de minister van Justitie.

De Praktijk van Gratie en de Kritiek Daarop

Het gratierecht was lange tijd een integraal onderdeel van het Nederlandse strafrechtelijk systeem. Het bood een mogelijkheid tot correctie van rechterlijke dwalingen of tot humanisering van de strafmaat in uitzonderlijke omstandigheden. Echter, de gratiepraktijk rond levenslang werd steeds vaker bekritiseerd, vooral in de tweede helft van de 20e eeuw.

Argumenten tegen de gratiepraktijk:

• Ondermijning van het rechtsgevoel: Nabestaanden van slachtoffers voelden zich vaak gekwetst en in de steek gelaten wanneer een dader van een gruwelijke misdaad na relatief korte tijd vrijkwam.
• Gebrek aan voorspelbaarheid: Het was voor veroordeelden en de samenleving onduidelijk onder welke voorwaarden gratie verleend zou worden.
• Politieke druk: Beslissingen over gratie werden soms beïnvloed door politieke overwegingen, wat de onafhankelijkheid van de rechtspraak kon aantasten.

De Zaak Sander en de Verandering in Jurisprudentie

De zogenaamde "Zaak Sander" in de jaren '90 werd een waterscheiding in de discussie over levenslange gevangenisstraf. Sander V., veroordeeld voor de moord op twee kinderen, werd na 17 jaar vrijgelaten. Dit leidde tot hevige publieke verontwaardiging en een heroverweging van de gratiepraktijk.

Deze zaak, in combinatie met andere factoren (zoals de toenemende nadruk op slachtofferrechten en een 'strengere' criminaliteitspolitiek), zorgde voor een verschuiving in de jurisprudentie en in de politieke opvattingen over levenslange gevangenisstraf.

De Recente Ontwikkelingen: Strengere Toepassing

Na de eeuwwisseling is de tendens om levenslang ook daadwerkelijk als 'levenslang' te beschouwen sterk toegenomen. Hoewel formele gratie nog steeds theoretisch mogelijk is, wordt het in de praktijk vrijwel nooit meer verleend aan levenslanggestraften.

Het Advies van de Adviescommissie Levenslanggestraften

De Adviescommissie Levenslanggestraften speelt een belangrijke rol. Deze commissie adviseert de minister van Rechtsbescherming over eventuele humanitaire redenen voor onderbreking van de detentie, zoals ernstige ziekte of het overlijden van een familielid. Echter, dit leidt vrijwel nooit tot permanente vrijlating.

De Uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM)

Een cruciale ontwikkeling was de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in 2013. Het EHRM oordeelde dat een levenslange gevangenisstraf alleen toelaatbaar is als er een reële mogelijkheid is tot herziening van de straf, inclusief de mogelijkheid tot vrijlating. Zonder een dergelijke mogelijkheid, zou de straf in strijd zijn met artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (verbod op onmenselijke behandeling).

Naar aanleiding van deze uitspraak heeft Nederland de wetgeving aangepast. Er is een herzieningsprocedure ingesteld voor levenslanggestraften. Deze procedure houdt in dat na 25 jaar detentie de straf wordt beoordeeld. De rechter toetst of er nog steeds een noodzaak is voor verdere detentie, en of er voldoende resocialisatieperspectief is. Deze beoordeling leidt echter zelden tot vrijlating.

Data en Voorbeelden

Momenteel zitten er in Nederland relatief weinig mensen een levenslange gevangenisstraf uit. Het exacte aantal fluctueert, maar ligt doorgaans tussen de 30 en 40. Feit is dat de kans op gratie vrijwel nihil is geworden. De afgelopen decennia zijn er slechts enkele levenslanggestraften vrijgekomen, meestal vanwege uitzonderlijke omstandigheden zoals ernstige ziekte.

Bekende voorbeelden van personen die een levenslange gevangenisstraf uitzitten, zijn onder meer:

• Willem Holleeder: Veroordeeld voor meerdere liquidaties in het criminele circuit.
• Jamal D.: Veroordeeld voor de moord op Marianne Vaatstra.

Deze zaken, en vele andere, illustreren de ernst en de onomkeerbaarheid van een levenslange gevangenisstraf in de huidige Nederlandse praktijk.

Conclusie: Levenslang is (Vrijwel) Levenslang

Samenvattend kunnen we stellen dat "levenslang" in Nederland, ondanks de formele mogelijkheden tot herziening en gratie, in de praktijk vrijwel altijd betekent dat iemand tot zijn of haar dood in de gevangenis zal blijven. De verschuiving in de jurisprudentie, de maatschappelijke opvattingen en de wetgeving hebben ervoor gezorgd dat de levenslange gevangenisstraf een daadwerkelijk levenslange straf is geworden.

Hoewel de herzieningsprocedure na 25 jaar een kleine opening biedt, is de drempel voor vrijlating extreem hoog. De belangen van de slachtoffers en de bescherming van de samenleving wegen zwaarder dan het individuele recht op vrijheid. De discussie over de menselijkheid en de effectiviteit van een dergelijke straf blijft echter relevant en noodzaakt tot voortdurende evaluatie.

Het is essentieel dat we als samenleving blijven debatteren over de toepassing van de zwaarste straffen en de balans tussen rechtvaardigheid, veiligheid en menselijkheid. Dit vereist een open dialoog, gebaseerd op feiten en ethische overwegingen.