Ajzen Theory Of Planned Behavior

De Theorie van Gepland Gedrag (TGG), ontwikkeld door Icek Ajzen, is een invloedrijk psychologisch model dat tracht te verklaren en te voorspellen hoe menselijk gedrag tot stand komt. Het is een uitbreiding van de Theorie van Beredeneerd Handelen en biedt een kader voor het begrijpen van de relatie tussen overtuigingen, attitudes, intenties en daadwerkelijk gedrag. In essentie stelt de TGG dat ons gedrag niet louter een gevolg is van onze wensen of overtuigingen, maar ook wordt beïnvloed door de mate waarin we denken controle te hebben over de situatie.

Kernpunten van de Theorie van Gepland Gedrag

1. Attitude ten opzichte van het Gedrag

Attitude verwijst naar de positieve of negatieve evaluatie van een individu ten opzichte van het uitvoeren van een specifiek gedrag. Het is gebaseerd op onze overtuigingen over de gevolgen van dat gedrag en onze evaluatie van die gevolgen. Bijvoorbeeld, iemand kan een positieve attitude hebben ten opzichte van het recyclen van afval als hij gelooft dat het goed is voor het milieu (overtuiging) en hij waarde hecht aan milieubescherming (evaluatie). Hoe positiever de attitude, hoe groter de kans dat iemand van plan is het gedrag uit te voeren.

2. Subjectieve Norm

De subjectieve norm vertegenwoordigt de waargenomen sociale druk om een bepaald gedrag wel of niet uit te voeren. Het is gebaseerd op onze overtuigingen over wat belangrijke anderen (familie, vrienden, collega's) van ons verwachten en onze motivatie om aan die verwachtingen te voldoen. Als iemand denkt dat zijn vrienden het belangrijk vinden dat hij stopt met roken (overtuiging) en hij hecht waarde aan hun mening (motivatie), dan zal hij een sterkere subjectieve norm ervaren om te stoppen met roken. Een sterkere subjectieve norm vergroot de intentie om het gedrag uit te voeren.

3. Waargenomen Gedragscontrole

Waargenomen gedragscontrole (Perceived Behavioral Control - PBC) is het geloof van een individu over zijn of haar vermogen om een specifiek gedrag uit te voeren. Het is gebaseerd op de beschikbaarheid van middelen (tijd, geld, vaardigheden) en de waargenomen obstakels. Als iemand gelooft dat hij de vaardigheden en middelen heeft om een marathon te lopen en geen grote obstakels ziet (bijvoorbeeld, geen blessures of tijdgebrek), dan zal hij een sterke waargenomen gedragscontrole ervaren. PBC heeft een directe invloed op zowel de intentie als op het daadwerkelijke gedrag. Iemand met een hoge PBC is eerder geneigd het gedrag uit te voeren, zelfs als de attitude en subjectieve norm minder sterk zijn.

4. Intentie

Intentie is de bereidheid om een bepaald gedrag uit te voeren. Het is de meest directe voorspeller van gedrag. Het wordt beïnvloed door de attitude, subjectieve norm en waargenomen gedragscontrole. Een sterke intentie betekent dat iemand van plan is het gedrag uit te voeren, maar het betekent niet automatisch dat hij het ook daadwerkelijk zal doen. De daadwerkelijke gedragscontrole (de mate waarin iemand daadwerkelijk de middelen en mogelijkheden heeft) speelt ook een rol.

5. Gedrag

Het gedrag is de daadwerkelijke actie die wordt uitgevoerd. De TGG stelt dat gedrag het beste wordt voorspeld door intentie en waargenomen gedragscontrole. Als iemand een sterke intentie heeft en een hoge mate van waargenomen gedragscontrole, is de kans het grootst dat hij het gedrag ook daadwerkelijk zal vertonen. Het is belangrijk op te merken dat externe factoren, zoals onvoorziene omstandigheden of sociale belemmeringen, het gedrag ook kunnen beïnvloeden, zelfs als de intentie en PBC hoog zijn.

Uitleg zonder oversimplificatie

De TGG is een robuust model, maar het is belangrijk om de nuances te begrijpen. De sterkte van de relaties tussen de verschillende componenten (attitude, subjectieve norm, PBC, intentie en gedrag) kan variëren afhankelijk van het specifieke gedrag, de context en de individuele verschillen. Sommige gedragingen worden bijvoorbeeld sterker beïnvloed door de attitude, terwijl andere sterker worden beïnvloed door de subjectieve norm of de waargenomen gedragscontrole.

Daarnaast is het belangrijk om te onthouden dat de TGG een cognitief model is. Het richt zich op de bewuste overtuigingen, attitudes en intenties van individuen. Het verklaart minder goed gedrag dat voortkomt uit gewoonten, emoties of impulsen. Hoewel de TGG ruimte laat voor de invloed van eerdere ervaringen (bijvoorbeeld bij de vorming van attitudes), legt het model geen nadruk op onbewuste processen.

Een andere belangrijke overweging is de specificiteit van de metingen. Om de voorspellende waarde van de TGG te maximaliseren, moeten de attitude, subjectieve norm, PBC en intentie worden gemeten op een niveau van specificiteit dat overeenkomt met het gedrag dat wordt bestudeerd. Bijvoorbeeld, als we het intentie om "gezond te eten" willen voorspellen, is het niet voldoende om de algemene attitude ten opzichte van "gezonde voeding" te meten. We moeten specifieke aspecten van het gedrag adresseren, zoals de intentie om dagelijks fruit en groenten te eten of de intentie om minder suikerhoudende dranken te drinken.

Real-world voorbeelden en data

De TGG is breed toegepast in verschillende domeinen, waaronder:

• Gezondheidsgedrag: Het bevorderen van gezonde voeding, lichaamsbeweging, het voorkomen van roken en alcoholmisbruik, en het naleven van medische voorschriften. Onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat interventies die gericht zijn op het versterken van de waargenomen gedragscontrole (bijvoorbeeld, het aanbieden van praktische tips en ondersteuning) effectiever zijn in het bevorderen van gezondere eetgewoonten.
• Milieuvriendelijk gedrag: Het stimuleren van recycling, energiebesparing, het gebruik van openbaar vervoer, en het kopen van duurzame producten. Een studie toonde aan dat mensen die een sterke waargenomen gedragscontrole hebben over het verminderen van hun energieverbruik, eerder geneigd zijn energiebesparende maatregelen te nemen, zelfs als ze niet sterk gemotiveerd zijn door milieuoverwegingen.
• Consumentengedrag: Het voorspellen van de aankoop van bepaalde producten of diensten. Een onderzoek in de autobranche toonde aan dat de intentie om een elektrische auto te kopen sterk werd beïnvloed door de attitude ten opzichte van elektrische auto's, de subjectieve norm (wat vrienden en familie vonden) en de waargenomen gedragscontrole (beschikbaarheid van laadpalen).
• Organisatorisch gedrag: Het begrijpen en beïnvloeden van het gedrag van werknemers, zoals het naleven van veiligheidsprocedures of het deelnemen aan trainingen. Uit onderzoek blijkt dat werknemers die een sterke waargenomen gedragscontrole hebben over het uitvoeren van hun taken, meer gemotiveerd zijn om hun werk goed te doen en minder geneigd zijn om zich schuldig te maken aan onveilig gedrag.

Er zijn talrijke meta-analyses uitgevoerd die de validiteit van de TGG ondersteunen. Deze studies tonen aan dat de TGG een significante hoeveelheid variantie in intentie en gedrag kan verklaren. De precieze hoeveelheid variantie die wordt verklaard, varieert afhankelijk van het specifieke gedrag en de context, maar over het algemeen is de TGG een van de meest succesvolle theorieën in de sociale psychologie als het gaat om het voorspellen van menselijk gedrag.

Een voorbeeld van data: Een onderzoek naar het gebruik van mondmaskers tijdens de COVID-19 pandemie toonde aan dat mensen die geloofden dat mondmaskers effectief waren (attitude), die dachten dat anderen in hun omgeving het belangrijk vonden om mondmaskers te dragen (subjectieve norm) en die geloofden dat ze gemakkelijk mondmaskers konden verkrijgen en dragen (waargenomen gedragscontrole) een sterkere intentie hadden om mondmaskers te dragen. Deze intentie leidde vervolgens tot daadwerkelijk mondmaskergebruik.

Conclusie en Oproep tot Actie

De Theorie van Gepland Gedrag biedt een waardevol kader voor het begrijpen en beïnvloeden van menselijk gedrag. Door inzicht te krijgen in de factoren die attitudes, subjectieve normen en waargenomen gedragscontrole beïnvloeden, kunnen we interventies ontwerpen die effectiever zijn in het bevorderen van gewenste gedragingen. Of het nu gaat om het verbeteren van de gezondheid, het beschermen van het milieu of het stimuleren van ethisch gedrag, de TGG kan ons helpen om onze doelen te bereiken.

Oproep tot actie: Denk eens na over een gedrag dat u wilt veranderen, of het nu in uw persoonlijke leven is of in uw professionele omgeving. Analyseer uw attitudes, subjectieve normen en waargenomen gedragscontrole ten opzichte van dat gedrag. Identificeer de factoren die uw intentie belemmeren en bedenk manieren om deze te overwinnen. Door bewust te werken aan het versterken van uw positieve attitudes, het beïnvloeden van uw sociale omgeving en het vergroten van uw waargenomen gedragscontrole, kunt u de kans vergroten dat u uw doelen bereikt en het gewenste gedrag vertoont.

Voor onderzoekers en beleidsmakers: Blijf de TGG gebruiken als een basis voor het ontwikkelen en evalueren van interventies. Verfijn de theorie door rekening te houden met contextuele factoren en individuele verschillen. Investeer in onderzoek dat de effectiviteit van TGG-gebaseerde interventies in verschillende domeinen aantoont. Door wetenschappelijke inzichten te combineren met praktische toepassingen kunnen we een positieve impact hebben op het leven van individuen en de samenleving als geheel.