Legal Capacity In Contract Law

Heb je je ooit afgevraagd waarom sommige overeenkomsten juridisch bindend zijn en andere niet? Of misschien heb je wel eens getwijfeld aan de geldigheid van een contract dat je hebt gesloten met een jongere, een oudere, of iemand met een verstandelijke beperking? Het antwoord ligt vaak in het concept van handelingsbekwaamheid, een cruciaal, maar vaak over het hoofd gezien, aspect van het contractenrecht.

In essentie is handelingsbekwaamheid de juridische term voor de bevoegdheid van een persoon om zelfstandig rechtshandelingen te verrichten, zoals het aangaan van contracten. Met andere woorden, het is het vermogen om de gevolgen van je eigen handelen te overzien en op basis daarvan beslissingen te nemen die juridisch bindend zijn. Maar wat gebeurt er als iemand deze bevoegdheid (deels) mist?

Laten we dit dieper verkennen.

Wat is Handelingsbekwaamheid?

Handelingsbekwaamheid is de fundamentele voorwaarde voor een geldige overeenkomst. Het is meer dan alleen maar begrijpen wat er in een contract staat; het gaat om het inzicht in de juridische consequenties en de vrijheid om een geïnformeerde beslissing te nemen. Een persoon die handelingsbekwaam is, kan dus zelfstandig overeenkomsten sluiten, bezittingen kopen en verkopen, en andere juridische handelingen verrichten.

Wie is Handelingsonbekwaam?

De wetgever heeft bepaalde groepen mensen aangewezen als (gedeeltelijk) handelingsonbekwaam. Dit is om hen te beschermen tegen zichzelf en tegen potentieel misbruik door anderen. De belangrijkste groepen zijn:

Minderjarigen: In Nederland is de leeftijd van meerderjarigheid 18 jaar. Minderjarigen zijn in principe handelingsonbekwaam, tenzij de wet anders bepaalt (bijvoorbeeld bij een 'handlichting' door de kantonrechter). Dit betekent dat contracten gesloten door minderjarigen in principe vernietigbaar zijn, tenzij de wettelijke vertegenwoordiger (meestal de ouders of voogd) toestemming geeft, of als de handeling gebruikelijk is voor die leeftijd. Denk bijvoorbeeld aan het kopen van snoep of een buskaartje.
Onder curatele gestelden: Personen die door de rechter onder curatele zijn gesteld wegens een geestelijke stoornis of verkwisting, zijn volledig handelingsonbekwaam. Een curator is aangesteld om hun belangen te behartigen. Alle rechtshandelingen van een onder curatele gestelde zijn vernietigbaar, tenzij de curator toestemming heeft gegeven.
Personen met een bewind: Wanneer iemand niet in staat is zijn financiële belangen te behartigen, kan de rechter een bewind instellen. In dit geval is de betreffende persoon niet volledig handelingsonbekwaam. Er kan een bewindvoerder worden aangesteld die samen met de betrokkene beslissingen neemt over bepaalde goederen of vermogensbestanddelen. In tegenstelling tot curatele heeft bewind geen algemene handelingsonbekwaamheid tot gevolg, maar kan het de handelingsbevoegdheid ten aanzien van specifieke goederen beperken.

De Gevolgen van Handelingsonbekwaamheid

Het belangrijkste gevolg van handelingsonbekwaamheid is dat de rechtshandeling (bijvoorbeeld een contract) vernietigbaar is. Dit betekent dat de wettelijke vertegenwoordiger (bijvoorbeeld de ouders van een minderjarige of de curator) de rechtshandeling ongedaan kan maken. De overeenkomst wordt dan geacht nooit te hebben bestaan. De partijen moeten de prestaties die ze al hebben verricht teruggeven. Dit kan leiden tot complexe situaties, vooral als er al goederen zijn geleverd of diensten zijn verricht.

Uitzonderingen en Nuances

Er zijn een aantal belangrijke uitzonderingen op de regel dat rechtshandelingen van handelingsonbekwamen vernietigbaar zijn:

Toestemming: Als de wettelijke vertegenwoordiger (bijvoorbeeld de ouders van een minderjarige) vooraf toestemming heeft gegeven voor de rechtshandeling, is de overeenkomst wel geldig. Achteraf kan de rechtshandeling ook bekrachtigd worden door de wettelijke vertegenwoordiger.
Gebruikelijke handelingen: Rechtshandelingen die gebruikelijk zijn voor de leeftijd of de situatie van de handelingsonbekwame, zijn vaak wel geldig. Denk aan een minderjarige die boodschappen doet of een kop koffie koopt.
Handlichting: Een minderjarige van 16 jaar of ouder kan door de kantonrechter handlichting krijgen. Dit betekent dat hij voor bepaalde handelingen als handelingsbekwaam wordt beschouwd.

Het is belangrijk om te benadrukken dat de wetgever probeert een evenwicht te vinden tussen de bescherming van handelingsonbekwamen en het vertrouwen in het handelsverkeer. Daarom zijn er uitzonderingen en nuances die per geval beoordeeld moeten worden.

Praktische Tips en Voorbeelden

Wat kun je nu concreet doen om problemen met handelingsbekwaamheid te voorkomen?

Wees alert: Let goed op met wie je een overeenkomst sluit. Vraag jezelf af of de persoon oud genoeg is, of hij helder overkomt, en of er aanwijzingen zijn dat hij onder curatele staat.
Vraag om bewijs: Als je twijfelt aan de handelingsbekwaamheid, vraag dan om legitimatie of een verklaring van de wettelijke vertegenwoordiger.
Leg alles schriftelijk vast: Zorg ervoor dat de overeenkomst duidelijk en begrijpelijk is, en leg alle afspraken schriftelijk vast.
Win advies in: Als je twijfelt, win dan juridisch advies in voordat je een overeenkomst sluit.

Voorbeeld 1: Een 16-jarige koopt een scooter op afbetaling. De overeenkomst is in principe vernietigbaar, tenzij de ouders toestemming hebben gegeven. De scooterwinkel had moeten controleren of de jongere handelingsbekwaam was of toestemming had van zijn ouders.

Voorbeeld 2: Een dementerende oudere verkoopt zijn huis ver onder de marktwaarde aan een bekende. De kinderen van de oudere kunnen de verkoop aanvechten, omdat de oudere mogelijk niet meer in staat was om de gevolgen van de verkoop te overzien.

Voorbeeld 3: Iemand onder bewind koopt een dure auto zonder overleg met de bewindvoerder, dit kan worden teruggedraaid, aangezien de bewindvoerder de bevoegdheid heeft om namens de betrokkene over dergelijke uitgaven te beslissen.

Conclusie

Handelingsbekwaamheid is een cruciaal element in het contractenrecht. Het bepaalt of een overeenkomst juridisch bindend is of niet. Door alert te zijn, de juiste vragen te stellen en eventueel advies in te winnen, kun je veel problemen voorkomen. Onthoud dat het uiteindelijk gaat om de bescherming van kwetsbare individuen en het waarborgen van een eerlijk en betrouwbaar handelsverkeer.

Hopelijk geeft dit artikel je een beter inzicht in het concept van handelingsbekwaamheid. Het is een complex onderwerp, maar met de juiste kennis kun je weloverwogen beslissingen nemen en juridische valkuilen vermijden.