Theory Of Planned Behavior Uitleg

Heb je je ooit afgevraagd waarom je sommige dingen wel doet en andere niet, zelfs als je weet dat je ze zou moeten doen? Waarom blijf je snoozen ondanks dat je weet dat je vroeg op moet, of waarom begin je toch weer met roken, ondanks alle waarschuwingen? De Theorie van Gepland Gedrag (Theory of Planned Behavior, TPB) is een krachtig model dat helpt te begrijpen en voorspellen hoe mensen zich gedragen. In dit artikel duiken we diep in deze theorie, zodat jij kunt begrijpen hoe het werkt en hoe je het in je eigen leven kunt toepassen. We richten ons op een breed publiek, van studenten en professionals tot iedereen die geïnteresseerd is in menselijk gedrag.

Wat is de Theorie van Gepland Gedrag?

De Theorie van Gepland Gedrag (TPB) is een psychologische theorie die voorspelt hoe mensen intentioneel gedrag vertonen. Het bouwt voort op de eerdere Theorie van Beredeneerd Handelen (Theory of Reasoned Action, TRA) en is ontwikkeld door Icek Ajzen. De kern van de theorie is dat iemands intentie om een bepaald gedrag te vertonen, de belangrijkste voorspeller is van dat gedrag.

Die intentie wordt beïnvloed door drie belangrijke factoren:

• Attitude: Hoe positief of negatief je staat tegenover het gedrag. Denk je dat het gedrag nuttig en plezierig is?
• Subjectieve Norm: Wat denken anderen (belangrijke mensen in je leven) over het gedrag? Voel je druk om het gedrag wel of niet te vertonen?
• Waargenomen Gedragscontrole: In hoeverre denk je dat je in staat bent om het gedrag uit te voeren? Heb je het gevoel dat je controle hebt over de situatie en de middelen om het gedrag te vertonen?

Kortom, de TPB stelt dat als je een positieve attitude hebt, denkt dat anderen het belangrijk vinden dat je het gedrag vertoont, en je het gevoel hebt dat je de controle hebt, je meer geneigd bent om de intentie te vormen om het gedrag te vertonen, en uiteindelijk het gedrag ook daadwerkelijk te vertonen.

Een voorbeeld: Vaker sporten

Laten we dit illustreren met een voorbeeld: je wilt vaker gaan sporten.

• Attitude: Je denkt dat sporten goed is voor je gezondheid en dat je er energieker van wordt. (Positieve attitude)
• Subjectieve Norm: Je partner en vrienden sporten regelmatig en moedigen je aan om mee te doen. (Positieve subjectieve norm)
• Waargenomen Gedragscontrole: Je hebt een sportschool abonnement, tijd in je agenda ingepland en voelt je fysiek in staat om te sporten. (Hoge waargenomen gedragscontrole)

Al deze factoren versterken je intentie om vaker te sporten, waardoor de kans groter is dat je daadwerkelijk de sportschoenen aantrekt en aan de slag gaat.

De Componenten van de TPB in Detail

Laten we de drie componenten van de TPB eens nader bekijken:

1. Attitude

Je attitude ten opzichte van een gedrag wordt bepaald door je overtuigingen over de gevolgen van het gedrag en hoe je die gevolgen waardeert.

Bijvoorbeeld:

• Overtuiging: "Als ik meer groenten eet, voel ik me fitter."
• Waardering: "Fit voelen is belangrijk voor mij."

Als je sterk gelooft dat groenten eten je fitter maakt en je het belangrijk vindt om fit te zijn, dan heb je een positieve attitude ten opzichte van het eten van groenten.

2. Subjectieve Norm

De subjectieve norm is je perceptie van de sociale druk om het gedrag wel of niet te vertonen. Het is gebaseerd op wat je denkt dat belangrijke mensen in je leven (bijvoorbeeld familie, vrienden, collega's) van je verwachten.

Bijvoorbeeld:

• Normatieve Overtuiging: "Mijn partner vindt het belangrijk dat ik gezond eet."
• Motivatie om te voldoen: "Ik wil graag dat mijn partner tevreden is."

Als je denkt dat je partner het belangrijk vindt dat je gezond eet en je graag aan die verwachting wilt voldoen, dan is je subjectieve norm positief ten opzichte van gezond eten.

3. Waargenomen Gedragscontrole

Waargenomen gedragscontrole verwijst naar je vertrouwen in je vermogen om het gedrag uit te voeren. Het hangt af van je perceptie van de aanwezige middelen, kansen en obstakels.

Bijvoorbeeld:

• Controle Overtuiging: "Ik heb genoeg tijd en geld om gezonde maaltijden te bereiden."
• Waargenomen Kracht: "Tijd en geld zijn belangrijk om gezonde maaltijden te bereiden."

Als je denkt dat je genoeg tijd en geld hebt om gezonde maaltijden te bereiden, dan heb je een hoge waargenomen gedragscontrole ten opzichte van gezond eten.

Hoe de TPB Toe te Passen in de Praktijk

De TPB is niet alleen een theoretisch model; het kan ook heel praktisch worden ingezet om gedrag te veranderen. Hier zijn een paar voorbeelden:

• Marketing en Communicatie: Door de attitudes, subjectieve normen en waargenomen gedragscontrole van de doelgroep te begrijpen, kunnen marketeers effectievere campagnes ontwikkelen die mensen aanzetten tot gewenst gedrag (bijvoorbeeld het kopen van een bepaald product of het steunen van een goed doel).
• Gezondheidsbevordering: De TPB kan worden gebruikt om interventies te ontwerpen die mensen helpen gezonder te leven (bijvoorbeeld stoppen met roken, meer bewegen, gezonder eten). Door in te spelen op de attitude, subjectieve norm en waargenomen gedragscontrole kan de intentie om gezond te leven worden versterkt.
• Milieubewust Gedrag: De TPB kan worden gebruikt om mensen aan te zetten tot milieuvriendelijker gedrag (bijvoorbeeld recycling, energie besparen, minder autorijden).

Concrete stappen om gedrag te veranderen met de TPB:

1. Identificeer het gewenste gedrag: Wat wil je bereiken? (Bijvoorbeeld: meer water drinken)
2. Analyseer de attitude: Waarom vind je het belangrijk om dit gedrag te vertonen? Maak een lijst van de voordelen.
3. Analyseer de subjectieve norm: Wie moedigt je aan om dit gedrag te vertonen? Zoek rolmodellen.
4. Analyseer de waargenomen gedragscontrole: Wat zijn de obstakels? Hoe kun je deze overwinnen? Zoek naar hulpmiddelen en strategieën.
5. Stel realistische doelen: Begin klein en bouw het langzaam op.
6. Evalueer je voortgang: Houd bij wat werkt en wat niet, en pas je aanpak indien nodig aan.

Kritiek op de Theorie van Gepland Gedrag

Hoewel de TPB een waardevol model is, is het niet zonder kritiek. Enkele belangrijke punten van kritiek zijn:

• De intentie-gedrag kloof: De TPB gaat ervan uit dat intentie een goede voorspeller is van gedrag, maar in de praktijk is dit niet altijd het geval. Er kan een verschil zijn tussen wat mensen van plan zijn te doen en wat ze daadwerkelijk doen. Factoren zoals gewoontes, emoties en onverwachte gebeurtenissen kunnen een rol spelen.
• Simplificatie van gedrag: De TPB reduceert complex gedrag tot een paar eenvoudige factoren. Andere factoren, zoals persoonlijke waarden, persoonlijkheidskenmerken en sociale context, worden vaak niet meegenomen.
• Meetproblemen: Het meten van de attitude, subjectieve norm en waargenomen gedragscontrole kan lastig zijn. De vragenlijsten die worden gebruikt om deze constructen te meten, zijn niet altijd betrouwbaar en valide.

Ondanks deze kritiek blijft de TPB een invloedrijk en veelgebruikt model in de psychologie en andere disciplines. Het biedt een nuttig kader om te begrijpen hoe mensen beslissingen nemen en hoe gedrag kan worden beïnvloed.

De TPB in de context van de coronacrisis

De TPB bleek een nuttig kader te zijn om gedragingen tijdens de coronacrisis te analyseren. Bijvoorbeeld, de acceptatie van vaccinatie. Een positieve attitude tegenover vaccins (geloof in de effectiviteit en veiligheid), een positieve subjectieve norm (het gevoel dat belangrijke anderen vaccinatie steunen) en een hoge waargenomen gedragscontrole (gemakkelijk toegang tot vaccins) hebben de vaccinatiegraad significant bevorderd. Ook het naleven van maatregelen zoals afstand houden en mondkapjes dragen kon worden verklaard aan de hand van deze drie factoren.

Conclusie

De Theorie van Gepland Gedrag is een krachtig instrument om menselijk gedrag te begrijpen en te voorspellen. Door inzicht te krijgen in de attitudes, subjectieve normen en waargenomen gedragscontrole die van invloed zijn op iemands intentie, kun je effectiever gedrag beïnvloeden. Of het nu gaat om het promoten van gezonde gewoontes, het aanmoedigen van milieubewust gedrag of het verbeteren van marketingcampagnes, de TPB biedt een waardevol kader om aan de slag te gaan.

Hopelijk heeft dit artikel je een helder beeld gegeven van de Theorie van Gepland Gedrag en hoe je deze in je eigen leven kunt toepassen. Ga ermee aan de slag en ontdek hoe je met behulp van de TPB je eigen gedrag en dat van anderen positief kunt beïnvloeden. Succes!