Wat Is Fixeren In De Zorg

Je kent het misschien wel: de onrust, de angst, het gevoel van machteloosheid. Het is een situatie waarin iemand met dementie of een andere aandoening zichzelf of anderen in gevaar brengt. Wat doe je dan? Soms, heel soms, wordt er in de zorg overgegaan tot fixatie. Een ingrijpende beslissing waar veel vragen en emoties bij komen kijken. Dit artikel is bedoeld om meer inzicht te geven in wat fixeren in de zorg precies inhoudt, wanneer het (eventueel) wordt toegepast, en welke alternatieven er zijn.

Wat is fixeren eigenlijk?

Fixeren, in de context van de zorg, betekent het beperken van de bewegingsvrijheid van een persoon. Dit kan fysiek zijn, bijvoorbeeld door het gebruik van banden, een tafelblad aan een rolstoel, of een gesloten afdeling. Maar het kan ook chemisch zijn, waarbij medicatie wordt ingezet om iemand te kalmeren of te sederen.

Het doel van fixatie is altijd het beschermen van de persoon zelf of anderen tegen (direct) gevaar. Echter, het is belangrijk om te benadrukken dat fixatie een uiterst middel is, en dat er altijd eerst naar alternatieven moet worden gekeken.

Wanneer wordt fixatie toegepast?

De wet- en regelgeving omtrent fixatie in de zorg is streng, en terecht. Fixatie mag alleen worden toegepast in noodsituaties, wanneer:

• Er geen andere, minder ingrijpende oplossingen zijn.
• De persoon een direct gevaar vormt voor zichzelf of anderen. Denk hierbij aan valgevaar met ernstig letsel tot gevolg, agressie, of het verwijderen van medische apparatuur die essentieel is voor de gezondheid.
• De fixatie proportioneel is tot het gevaar. De minst ingrijpende vorm van fixatie moet altijd de voorkeur krijgen.
• Er een geldige indicatie is. Dit betekent dat een arts de noodzaak tot fixatie moet beoordelen en goedkeuren.

Belangrijk om te onthouden: angst alleen is geen reden voor fixatie. Er moet sprake zijn van concreet gevaar.

Voorbeeld: Een persoon met dementie loopt constant weg uit de instelling en bevindt zich in potentieel gevaarlijke situaties (bijvoorbeeld op straat). Na meerdere pogingen tot de-escalatie en het inzetten van andere maatregelen (zoals een GPS-tracker) blijft de persoon weglopen en wordt er een hek geplaatst rondom de tuin. Dit is een vorm van bewegingsbeperking om de veiligheid te waarborgen, en vereist een zorgvuldige afweging en indicatie.

Soorten fixatie

Er zijn verschillende vormen van fixatie, die elk hun eigen risico's en overwegingen met zich meebrengen:

• Fysieke fixatie: Banden om polsen of enkels, een tafelblad aan een rolstoel, een bedhek, of een onrustband.
• Chemische fixatie: Het toedienen van medicatie met als primair doel het sederen of kalmeren van een persoon, en niet zozeer het behandelen van een onderliggende aandoening.
• Psychische fixatie: Dit is een subtielere vorm, waarbij iemand door manipulatie of misleiding wordt weerhouden van bepaalde handelingen. Hoewel minder direct, is ook dit een vorm van beperking van de autonomie.
• Omgevingsfixatie: Het plaatsen van iemand in een afgesloten ruimte (zoals een separeerruimte of gesloten afdeling) om te voorkomen dat de persoon wegloopt of anderen benadert.

Het is cruciaal om te beseffen dat elke vorm van fixatie impact heeft op de persoon in kwestie. Het kan leiden tot angst, agressie, depressie, verlies van zelfvertrouwen, en zelfs lichamelijke complicaties zoals doorligwonden of spieratrofie.

Alternatieven voor fixatie: er is vaak meer mogelijk

De focus in de zorg verschuift gelukkig steeds meer naar alternatieven voor fixatie. Er zijn tal van mogelijkheden om onrust, angst, en gevaarlijk gedrag te verminderen, zonder de bewegingsvrijheid van een persoon te beperken.

Preventie is key

Veel problemen kunnen worden voorkomen door vroegtijdig te signaleren en proactief te handelen. Belangrijk is:

• Goede observatie: Wat zijn de triggers voor onrustig of gevaarlijk gedrag? Wanneer treedt het op? Wat zijn de signalen dat iemand onrustig wordt?
• Persoonsgerichte zorg: Wat zijn de behoeften en wensen van de persoon? Wat geeft hem of haar een gevoel van veiligheid en comfort?
• Vroegtijdige interventie: Probeer problemen te voorkomen door snel te reageren op signalen van onrust of angst.

Mogelijke alternatieven

Enkele concrete voorbeelden van alternatieven voor fixatie zijn:

• Afleiding en activiteiten: Bied activiteiten aan die aansluiten bij de interesses en mogelijkheden van de persoon. Denk aan muziek luisteren, wandelen, een spelletje doen, of een praatje maken.
• De-escalatie: Leer technieken om een gespannen situatie te de-escaleren. Blijf rustig, luister actief, en probeer de persoon te begrijpen.
• Aanpassing van de omgeving: Maak de omgeving veiliger en overzichtelijker. Verwijder obstakels, zorg voor goede verlichting, en gebruik duidelijke herkenningspunten.
• Technologische hulpmiddelen: Denk aan GPS-trackers, bewegingsmelders, of een slimme mat die registreert wanneer iemand uit bed stapt.
• Medicatie: In sommige gevallen kan medicatie helpen om onrust of angst te verminderen. Dit moet altijd in overleg met een arts en onder strikte monitoring gebeuren. Het is belangrijk dat de medicatie gericht is op het behandelen van een onderliggende aandoening, en niet louter op het sederen van de persoon.
• Scholing en training: Zorg ervoor dat zorgverleners goed zijn opgeleid in het herkennen van risicosituaties, het toepassen van alternatieven voor fixatie, en het de-escaleren van conflicten.

Belangrijk: De beste aanpak is altijd een combinatie van verschillende maatregelen, afgestemd op de individuele situatie van de persoon.

Rechten van de cliënt en familie

Wanneer fixatie overwogen wordt, is het essentieel dat de cliënt (indien mogelijk) en/of zijn wettelijk vertegenwoordiger volledig worden geïnformeerd over de redenen, de risico's, en de alternatieven. Zij hebben het recht om hun mening te geven en om een second opinion te vragen.

Ook tijdens de fixatie is het belangrijk dat de cliënt respectvol wordt behandeld en dat zijn behoeften (zoals toiletgang, eten en drinken) worden gerespecteerd. De fixatie moet zo kort mogelijk duren en regelmatig worden geëvalueerd.

Als je het niet eens bent met de beslissing om te fixeren, heb je het recht om een klacht in te dienen bij de zorginstelling of bij een onafhankelijke klachtencommissie.

Conclusie

Fixatie is een ingrijpende maatregel die alleen in noodsituaties en onder strikte voorwaarden mag worden toegepast. De focus in de zorg moet liggen op het voorkomen van fixatie door middel van preventie, persoonsgerichte zorg, en het inzetten van alternatieve interventies.

Het is belangrijk dat zorgverleners zich bewust zijn van de risico's van fixatie en dat zij goed zijn opgeleid in het toepassen van alternatieven. Ook cliënten en hun families moeten goed worden geïnformeerd over hun rechten en mogelijkheden.

Samen kunnen we werken aan een zorgomgeving waarin vrijheid, autonomie, en veiligheid hand in hand gaan.