Wat Is Wet Zorg En Dwang

Herken je dat gevoel van machteloosheid wanneer je ziet dat een dierbare met dementie of een andere aandoening beperkt wordt in zijn of haar vrijheid? Misschien voel je je verscheurd tussen de behoefte aan veiligheid en het respect voor de eigen regie. Het is een complex dilemma waar velen van ons mee te maken krijgen. De Wet zorg en dwang (Wzd) is er om te helpen die balans te vinden.

Laten we eerlijk zijn: de term 'Wet zorg en dwang' klinkt alarmerend. Het roept beelden op van ingrijpende maatregelen en beperkingen. Maar de kern van de wet is juist het tegenovergestelde: het beschermen van mensen die niet (meer) in staat zijn om zelf beslissingen te nemen, en ervoor zorgen dat ze zoveel mogelijk hun eigen leven kunnen blijven leiden.

Wat is de Wet zorg en dwang (Wzd) precies?

De Wet zorg en dwang (Wzd) is een wet die de rechten beschermt van mensen met een verstandelijke beperking of een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) die onvrijwillige zorg ontvangen. Onvrijwillige zorg is zorg waar de persoon in kwestie zich tegen verzet, of zorg die wordt gegeven zonder dat de persoon daar (volledig) mee instemt. Het doel van de Wzd is om onvrijwillige zorg te voorkomen en, als het echt nodig is, te minimaliseren. De wet is in 2020 in werking getreden als vervanging van de Wet BOPZ (Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen) voor deze specifieke doelgroep.

Met andere woorden, de Wzd zorgt ervoor dat er niet zomaar over iemand beschikt kan worden, ook al lijkt dat soms de makkelijkste of veiligste oplossing. De wet dwingt ons om alternatieven te zoeken en om altijd de wensen en behoeften van de persoon centraal te stellen.

De Kernprincipes van de Wzd

De Wzd is gebaseerd op een aantal belangrijke principes:

Vrijheid: Iedereen heeft recht op vrijheid en zelfbeschikking. Dit is het uitgangspunt.
Subsidiariteit: Onvrijwillige zorg is pas toegestaan als er geen andere, minder ingrijpende oplossingen zijn.
Proportionaliteit: De onvrijwillige zorg moet in verhouding staan tot het doel dat ermee bereikt wil worden.
Doelmatigheid: De onvrijwillige zorg moet effectief zijn en bijdragen aan het welzijn van de persoon.
Minimale inbreuk: Er moet altijd gekozen worden voor de minst ingrijpende vorm van zorg.

Deze principes zijn cruciaal om te begrijpen hoe de Wzd in de praktijk werkt. Ze dwingen zorgverleners om creatief te zijn en om out-of-the-box te denken.

Wanneer is de Wet zorg en dwang van toepassing?

De Wzd is van toepassing op mensen met:

Een verstandelijke beperking, én
Een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie), én
Die onvrijwillige zorg ontvangen.

Het is belangrijk om te benadrukken dat niet iedereen met dementie of een verstandelijke beperking onder de Wzd valt. De wet is alleen van toepassing als er sprake is van onvrijwillige zorg. Denk bijvoorbeeld aan iemand met dementie die herhaaldelijk probeert weg te lopen en tegen zijn wil in wordt tegengehouden. Of iemand met een verstandelijke beperking die medicatie toegediend krijgt waar hij zich tegen verzet.

Wat is dan "onvrijwillige zorg"? Dit zijn handelingen die iemand worden opgelegd terwijl hij of zij zich verzet of niet in staat is om er mee in te stemmen. Voorbeelden hiervan zijn:

Vrijheidsbeperking: Bijvoorbeeld het opsluiten in een kamer, fixeren met banden, of het gebruik van een rolstoel zonder dat de persoon kan opstaan.
Medicatie: Het toedienen van medicatie tegen de wil van de persoon in.
Toezicht: Continue bewaking om te voorkomen dat iemand zichzelf of anderen schade toebrengt.
Beperking van contact met de buitenwereld: Bijvoorbeeld het verbieden van bezoek of het beperken van telefoongesprekken.

Wat zijn de alternatieven voor onvrijwillige zorg?

De Wzd benadrukt dat onvrijwillige zorg pas mag worden toegepast als er geen andere mogelijkheden zijn. Zorgverleners zijn verplicht om eerst te zoeken naar alternatieven die minder ingrijpend zijn. Dit kan bijvoorbeeld door:

Goede communicatie: Probeer te begrijpen wat de behoeften en wensen van de persoon zijn. Luister aandachtig en probeer te achterhalen waarom iemand zich verzet tegen de zorg.
Aanpassing van de omgeving: Zorg voor een veilige en stimulerende omgeving. Soms kan een kleine aanpassing al een groot verschil maken. Denk aan een herkenbare omgeving, duidelijke signalering, of een veilige plek om te dwalen.
Afleiding en bezigheid: Bied activiteiten aan die aansluiten bij de interesses en mogelijkheden van de persoon. Dit kan helpen om onrust en angst te verminderen.
Inzet van technologie: Er zijn steeds meer technologische hulpmiddelen beschikbaar die kunnen helpen om de veiligheid te waarborgen en de zelfstandigheid te bevorderen. Denk aan een dwaaldetectiesysteem, een medicatiedispenser, of een domoticasysteem.
Samenwerking met familie en mantelzorgers: Betrek de familie en mantelzorgers bij de zorg. Zij kennen de persoon het beste en kunnen waardevolle informatie geven over zijn of haar behoeften en wensen.

Een concreet voorbeeld: Stel, iemand met dementie wil steeds naar buiten en dreigt weg te lopen. In plaats van de persoon op te sluiten, kan de zorgverlener proberen de oorzaak van het weglopen te achterhalen. Misschien voelt de persoon zich eenzaam of verveelt hij zich. Door de persoon afleiding te bieden met een wandeling in de tuin, een praatje over vroeger, of een andere activiteit, kan de drang om weg te lopen verminderen.

Hoe werkt de Wzd in de praktijk?

Als onvrijwillige zorg echt noodzakelijk is, dan moet dit zorgvuldig worden overwogen en vastgelegd. De Wzd schrijft een aantal procedures voor:

Zorgplan: Er moet een zorgplan worden opgesteld waarin de onvrijwillige zorg wordt beschreven en onderbouwd. Het zorgplan moet worden besproken met de persoon zelf (als dat mogelijk is) en met zijn of haar vertegenwoordiger.
Toestemming: In principe moet er toestemming worden gevraagd voor de onvrijwillige zorg. Als de persoon niet in staat is om toestemming te geven, dan kan zijn of haar vertegenwoordiger toestemming geven.
Onafhankelijke beoordeling: In sommige gevallen is een onafhankelijke beoordeling nodig van een arts of een andere deskundige. Dit is bijvoorbeeld het geval bij ingrijpende maatregelen, zoals vrijheidsbeperking.
Recht op bezwaar: De persoon zelf, of zijn of haar vertegenwoordiger, heeft het recht om bezwaar te maken tegen de onvrijwillige zorg.

Deze procedures zijn bedoeld om misbruik te voorkomen en om ervoor te zorgen dat de rechten van de persoon worden beschermd.

De rol van de vertegenwoordiger

De vertegenwoordiger speelt een cruciale rol in de Wzd. Dit is iemand die de belangen behartigt van de persoon die niet (meer) in staat is om zelf beslissingen te nemen. De vertegenwoordiger kan bijvoorbeeld een familielid, een vriend, of een professionele bewindvoerder zijn. De vertegenwoordiger heeft het recht om mee te denken over de zorg, om bezwaar te maken tegen onvrijwillige zorg, en om inzage te krijgen in het zorgplan.

Het is belangrijk dat de vertegenwoordiger goed op de hoogte is van de Wzd en van de rechten van de persoon die hij of zij vertegenwoordigt.

Waar kun je terecht voor meer informatie en ondersteuning?

De Wet zorg en dwang kan complex zijn. Gelukkig zijn er verschillende organisaties die je kunnen helpen:

Zorgverleners: Vraag je zorgverlener om uitleg over de Wzd en over de procedures die van toepassing zijn.
Familievertrouwenspersoon: Een familievertrouwenspersoon kan je helpen om je weg te vinden in de zorg en om je rechten te kennen.
Patiëntenorganisaties: Patiëntenorganisaties kunnen je informeren over de Wzd en over de rechten van mensen met een verstandelijke beperking of een psychogeriatrische aandoening.
Meldpunt Juiste Zorg. Nu: Hier kan je terecht met klachten over onvrijwillige zorg

Het is belangrijk om te onthouden dat je niet alleen staat. Er zijn mensen die je kunnen helpen en ondersteunen.

Conclusie: De Wzd in dienst van menselijkheid

De Wet zorg en dwang is geen perfecte wet. Er zijn ongetwijfeld situaties waarin de wet als ingewikkeld of bureaucratisch wordt ervaren. Maar de kernboodschap van de wet is helder: we moeten altijd streven naar de meest menswaardige zorg, ook voor mensen die kwetsbaar zijn en niet (meer) in staat zijn om zelf beslissingen te nemen.

De Wzd dwingt ons om na te denken over onze eigen waarden en normen, en om kritisch te kijken naar de manier waarop we zorg verlenen. Het is een wet die ons uitdaagt om creatief te zijn, om te luisteren naar de wensen van de ander, en om te zoeken naar oplossingen die de vrijheid en zelfbeschikking van de persoon respecteren.

Laten we de Wet zorg en dwang niet zien als een belemmering, maar als een instrument om de kwaliteit van zorg te verbeteren en om de rechten van kwetsbare mensen te beschermen. Want uiteindelijk is dat waar het om draait: een samenleving waarin iedereen, ongeacht zijn of haar beperkingen, een waardig en betekenisvol leven kan leiden.